Transcripción de las Consuetudines Episcopatus Gerundensis

Cap. 1. Anno⁵ ab Incarnatione Domini 1438. vigebant mortalitate magnae, et plures Mansi⁶ Gerundensis Diocesis remanserunt dehabitati in quibus aliqui Pupilli, et extranei successerunt, et orta questione super Ecclesiasticis Iuribus fuit postmodum ita Iudicatum, quod Pupülis existentibus extra Parochiam, et aliis etiam ad quos dicti Mansi pertinent ípsi (4) non tenerentur ad dicta Iura Parochialia ipsis tamen Pupillis existentibus, et residentibus intra Parochia, maioribus septem annorum quo solverent dícta Iura Parochialia (alibi Personalia) et idem in quocumque alio maiore habente mansum licet dehabitatum, ex eo quod ipse ad quem pertinet quoad utüe dominium resideret infra Parochiam.

Cap. 2. Si quís Iuvenis homo emerit mansum, et si non habitet in ipso, si infra Parochiam suam faciet habitationem debet solvere quae ante acquisitionem ipsius mansi faciebat Clericis, ut Iuvenis homo, et íta fuit ex consuetudine ludicatum.

Cap. 3.⁷ Si quis tenet duos vel tres mansos unum solum habitet caeteris existcntibus de habitatis debet solvere dicta Iura Personalia tanPage 37tum pro uno manso, scilicet pro illo pro quo maíora Iura solebant prestari, et ita fuit sepé (.5) de consuetudine Iudicatutn.

Cap. 4. Si aliqui Iuvenes Homines qui non possident mansatum, vel mediam mansatam sunt Parochiani alicuius Ecclesiae in qua recipiunt ecclesiastica sacramenta contradicunt facere servitia ecclesiasticae vel solvere Bladum, quod vulgariter nuncupatur bladum Ordeii alleganda ipsa Iura quam prestitisset Ecclesiae; Dic quod videndum est cuiusmodi, seu quas possessiones ipsi Iuvenes Homines sint aequales, vel possint coequari in possessionibus Rusticis, a mansatis ipsius Parochiae mediis mansis, Bordis, et sic de aliis, quibus sic visis, et in veritate discussis cogentur per censuram ecclesiasticam (non obstante temporis lapsu) facere Ecclesiae Parochiali in qua recipiunt ecclesiastica sacramenta, et clericis servitia, tam Personalia, quam Reaüa, quae fadunt ipsi de Parochia, quibus ipsi Iuvenes Homines (6) reperti fuerint in possessionibus (ut praedictum praemissum est) adequari, et ita fuit in praedicta Diocesi sepé de consuetudine Iudicatum.

Cap. 5. Item est consuetudo quod omnes terrae, et possessiones mansorum pro quibus fit, et prestatur Bladum Ordeii, vel aliud servitium reale tenentur obliganturque in prestatione ipsius servitii, et per consequens tentores et possessores, et tenetríces terrarum, et possessionum dictorum. Mansorum tenent, et debent contribuere, ac mitere partem in dictis Bladio Ordei, vel alio servitio reali secundum magis, et minus tradendo id quod contigerit eos solvere tenetoribus.

Cap. 6. Item si mansa devenerit ad benevisum Domini Mansi pro terris quas tenent debet quilibet eorum solvere bladum Olei, et lumínaria consueta census, et fabrica (7) de districtu, et omnia alia Iura.

Cap. 7. Item servatur quod si vir, et uxor licet habeant duo Hospitia, tamen ad Invicem commorantur in eadem Domo, et Parochia, et clericus Parochialis petit duo servitia personalia unum ex uno qui est verus Dominus hospitii in quo habitant, aliud ex uxore, quae est haeres, et Proprietaria alterius hospitn in eadem Parochia in quo Nullus (suple eorum H.P.) habitat quod ipsi clerico Parochiali non debentur duo servitia, sed unum solum.

Cap. 8. Notandum est circa servitia quae Parochiales Ecclesiae recipiunt in mansis in Episcopatu Gerundense videlket illae commestionesPage 38quae dantur⁸ clericus, vel id quod comestionibus eis datur, datur ralione Personarum, et non possessionum, et oblationes, et defunctiones,⁹ (8) et ita consuevit iudicari per G. de Cabanellis: licet quedam Iura videantur innuere quod oblationes possint peti ratione possessionum unde secundum praedictam consuetudinem secundum quam iudicavi in dicto Episcopatu si mansi pereunt seu moriantur: Ita quod non sint ibi Personae ecclesiasticae praedicta perdit, habebit tamen alia quae dantur ratione possessionum sciJicet Bladum Olei, et denarios cerei Paschalis, et lumen in vigiliis¹⁰ et forte bladum Monachiae quod datur monacho, seu Clavigero, ut patet videri in pluribus Ecclesiis ubi est Monachus, seu Claviger satis enim circa istas potest attendi consuetudo et Iudicari secundum eam non tamen de Blado Monachiae, et ita Iudicandum est de aliis. Et secundum hoc videtur posse dici quod servitia quae dabentur, et fiunt propriis Personis clericorum, et non ipsi ecclesiae, ut commestiones (9) de oblationes, et defunctiones pereunt quo quomodo Personae non sint in Mansis ipsa vera quae fiunt specialiter Ecclesiae ut Bladum, Oleum, et luminaria, et huiusmodi quae clerici suis usibus non aplicant sed, Ecclesiae, non pereunt cum Personis Mansorum imo semper durant cum suis Mansis, et honoribus, et sicut Ecclesiae quibus ipsa aplicantur non pereunt sed semper durant, et sic Personae respondent Personis, et res rebus, quod est dicere quod tantum dum Personae sint in Mansis Nihilominus respondeant, et faciant illa servitia quae faciunt Ipsi Ecclesiae, et clerici suis usibus non aplicant sed Ecclesiam illuminant, et honorant.

Cap. 1. Filius Hominis¹¹ alicuius qui (10) sit homo proprius, et¹² solidus quamvis eíus Mater sit libera ex quo natus est ex matrimonio sequiturPage 39conditionem Patris. Ita quod est Ülius Domini cuius est Pater, si vero sit spurius sequitur conditionem Matris, idem in naturalibus, et ita de consuetudine iudicatum.

Cap. 2. Si Homo alicuius Domini se fuerit sine licentia Domini tonsurari, et moriatur intestatus, vel exorcus, Dominus debet habere intestiam, vel exorquiam, quia licet Dominus per tonsuram amisserit Ius in Personam non tamen amissit Ius quod habebat in bonis, quae remanserunt obligata Domino pro Iuribus suis, quidam tamen dicunt quod poterit revocari nisi fuerit in sacris.

Cap. 3. Faemina propria alicuius tenetur facere evenire maritum suum cum Prole sua nascitura ratione mansi (11) quem tenet vel habet se redimere Domino et e converso Homo meus tenetur facere evenire uxorem suam de Domino suo, alias possunt prohiberi ne marentur in Manso insito Domino allodialio donech prestiterit homagium Domino quia vir, et uxor debent esse eiusdem Domini.

Cap. 4. Item uxor Hominis mei si per 30. annos steterit in Manso cum eo, et ab eis receperim servitia solita censetur femina mea, et in bonis suis competunt mihi Domino lura Intestia, et exorquiae si moriatur intestata, vel exorquia et e coñtrario de Homine marito feminae meae ratione mansatae.

Cap. 5. Si aliquis extraneus habitaverit in castro alicuius per 30. annos non ex hoc efficitur de Dominio Domini Castri, nec talis Dominus inde poterit habere iura Intestiae, et exorquiae, unde usaticus de Intestatis et Usaticus de exorqiis loquuntur de Homi(22)nibus subgectis ratione solidantiae qui sunt tanquam libertí adscriptiae conditionis, non autem de subgectis ratione Iurisdictíonis, quia illi sunt liberti secundum doctri

Homo proprius quis sit, et dicatur Vikpla. ad Peg. 9. praelud. 2. n.36. et 37. Romag. ad syn. lib. 3. tit. 5. cap. ... pag. 95.

Et quis dicatur Homo meus vilapl. ad Peg. vers. 1, n. 48. pag. (20) 480. Oliba de actionibus tom. 1. p. 1. lib. 3. §. praeiuditiales â n. 4. pag. 508. de iure Castallae Garcia de expensis cap. 9. n. 53. Rusticus, Borderius, et Iuvenis Homo qui sint, Mieres in Cur. Bar. Iacobi 2. Colkt. 4. cap. 22. n. 4. pag. 236. tom. 1. Mansus Personata, et Borda idem sunt. Mieres tom. 1. in Curia Petci 2. Collat. 4. cap. 24. pag. 109. contra socarrats ad cap. habito. n. 40. pag. 348.

De anciquis vocabuHs tiraquel de retract. lignagur § 1. glos. 8. pag. 80. cap. 2. de Iudeis, et sartacenis cap. 1. de servis non ordinandis cap. Iudicatum 3. de immunit Ecclesiar, ubi de adscriptitiis.Page 40nam sapientum, et generalem usum huius terrae, et hoc denotat verbum setiyors in usatico positum.

Cap. 6.¹³ Item servatur in Diocesi Gerundense quod si Mulier femina propria alicuius Domini habuerit Filios, a quodam non viro suo non extraneo filios illegitimos Dominus petat exorquiam ab ea pro eo quod obiit sine legitima Prole: Quod Dominus non habere debet, et ita fuit iudicatum, et potest esse ratio quia Filii licet spurii sunt eiusdem Domini.

Cap. 7. Non cogit Dominus Hominem suum ab eo feudum tenentera dare redemptioni, nisi homo Ule feudum vel mansatam acquireret alterius vel in aliquo praedictorum per (13) uxorationem intraverit propter quod de Dominio Domini illius feudi, vel mansatae debeat perveníre, hoc enim casu dando primo Domino pro redemptione tertiam partem bonorum suorum mobilium ab eodem Domino erit liberatus, nec se redimere cogi poterit nisi fuerit masculus qui uxorem ducat, vel corrupta Mulier quae virum ducat: His enim casibus Domino requirente, aut debet uxor se redimere, aut Maritum suum facere venire ¹⁴ et si maluerit se redimere tertiam partem bonorum mobilium Domino suo dabunt, non tamen immobilium licet quidam asserant quod non credo ex quo enim tantum Dominus compellit suus Hominem causative. Compellit Dominus suum Hominem ad redemptionem suficit quod per hoc tantum Iuris assequatur, quantum per eius mortem haberet si intestatus decederet, vel exorcus tertiam partem bonorum (14) mobilium secundum generalem consuetudinem; si vero fuerit femina virgo Puella incorrupta quae matrimonium velit contrahere, tunc dando Domino, vel iHo recipere nolente in attero die Benedictionis nuptialis coram testibus deponendo duos solidos, et octo denarios absolvuntur, et erit libera a Dominio sui Domini ex consuetudine huius Diocesis. Et hoc est verum indubitabiliter quando ipsa Puella non est sit unica, nec haeres mansi, sed extrabasse mansi, quia si fuerít haeres, vel unica, et rebassa Mansi, tunc nullo modo cogitur Dominus eam redemptioni dare, imo si fuerií redemptioni data per Dominum Ecclesiasticum Mansi talis redemptio est nulla, et invalida ipso iure quia non potuit a gleba separari, et poterit per Dominum Ecclesiasticum mansi repeti tali invalida redemptione non obstante, si vero fuerit Puella unica filia IuvePage 41nis hominis, tunc Dominus cogitur illam dare redemptioni si (U) matrimoniurn contrahere velit, sed tenebitur pro redemptione Domino dare tertiam partem bonorum mobilium sicut pro exorquia, quia Dominus eam amitit in totum, et nullum ius sibi a modo remanebit perinde, ac si ipsa unica Iuvenis virgo decederet, et hoc est, verum si quando contrahit erat unica et non habebat Parentes, vel habebat tales quod non erat spes procrehandae Prolis, alias absolveretur pro duobus solidis, et octo denariis, et ita sunt servatae, et concordatae usantiae quae de his videbantur contrariari, et confusionem maximam inducere.

Si vero Iuvenis homo masculus qui non sít unicus nec habeat Parentes quorum sit spes Prolis procrehandae, velit uxorem ducere, vel se stabiliri, tunc si vellit se redimere (nisi aliter cum Domino convenerit) tenetur Doraino pro redemptione dare tertiam partem bonorum omnium quaecumque sint, et quocumque, quia ex quo Dominus non petit ipsum Iuvenem hominem cogi (16) facere ut se redimat, sed ipse homo Dominum cogit, habet Dominus tertiam partem omnium bonorum etiam immobilium pro redemptione, secus si Dominus cogit illum, quia tunc de mobilibus tantum habet tertiam partem ut est dictum, si autem Iuvenis homo, nihil modicum habet in bonis, tunc Dominus debet habere pro redemptione secundum convenientiam eorundem inspecta qualitate ipsius Iuvenis hominis, et legitima seu parte pertinente in bonis ipsius Mansi presenti vel futura ex testamento vel ab Intestato. et idem servatur in omnibus in Iuvene corrupta, vel non corrupta femina, ni vellet matrimonium contrahere, quia Dominus nihil debet habere pro redemptione Incorruptae, nisi duos solidos, et octo denarios monetae ternalis, quae debet dari, vel offerri antequam matrimonium fiat per verba de presenti, vel coniugalis copula sequatur, alias habet se redimere, ac si corrupta (17) ab amasío extitisset, et ultra duos solidos, et octo denarios Dominus ratione firmae vel consensus prestandi ipsi redemptioni non debet a Virgine Muliere aliquid extorquere, quod verum est nisi sit unica ut supra dictum est.

Cap. 8. Si Homo aliquis recedat a terra sua, et postea ad eam redierit Dominus potest eum retinere, et eius bona emparare quo usque ille se redemerit, vel fecerit Domino Instrumentum recognitionis per quem promitat certum cetisum dare ipsi Domino quolibet anno, et fuit de consuetudine ita sepe iudicatum, et obtentum, nisi ipse homo spetiali privilegio de hoc poterit se tueri.

Cap. 9. Mulier post mortem viri sui si conventio fuerit in dotalibus Instrumentis potest nubere secundo víro in mansata viri mortui, si tamenPage 42Instrumenta fuerint (18) per Dominum firmata, sed non obstante dicta £irma Dominii Dominus potest petere quod Maritus recognoscat Dominum Mansi in suum Dominium; alias Mulier potest compelli quod se redimat, et, a manso expellatur ne Dominus defraudetur in Iuribusque debentur propter conditionem partus, Mulier autem dotem suam recuperabit.

Consuetudo est¹⁵ quod si quaerimonia datur contra aliquem, et non firmat Ius¹⁶ querelanti Infra decem dies (qui de more dantur post quaerimoníara factam) ex tunc fit executio, et admititur Iuris £irma absque fídeiussore, nisi Debitor iuraverit se non invenire fideiussorem, quo casu sí Debitor possidet bona immobilia absolvkur ab empara, et restítuentur pignora capta, si vero non possidet immobilia remanet empara, et pignora penes curiam (19) donec causa fuerit per sententiam deterrainata. De hac materia Cort. dec. 12. á n.° 4. et in add. ad n° 11. et an per hanc prorrogetur Iuris dictio Cort. dec. 169. n° 17. in fin. et n° 40. scilicet per £irmatn Iuris emparae factae.

Cap. 1. Item¹⁷ servatur¹⁸ de consuetudine quod si pro Empara fuerít de Iure firmatum cum fideiussoribus Iudex¹⁹ assignat ad proponendumPage 43cur empara tolli non debeat infra tres dias, quibus elapsis si nihil fuerit allegatum si propositum cancellabitur empara, si vero rationes proponantur tunc proceditur causa cognita, et servando consuetudinem praecedentem, sed si empara fiat super pentionibus censualium, seu violariorum debet servari forma generalis constitutionis Cathaloniae inde edita in 6. cap°

Cap. 2. Item²⁰ est consuetudo, et stylus curiarum huius terrae (20) quod pro penis, et bannis, et aliis Iuribus Fiscalibus litigatur pignoribus captis²¹ quod die ut latius continetur idem infra de Iure Fisci c.l. quod incipit est consuetudo generalis rub. 53.

Cap. 3. Utuntur²² Domini seu Curiae quod non recipiant firmam alicuius super bannis exigendis, nisi fuerit pignoribus tenentibus facta.

Cap. 4. Si Feudatarius, Comes, Vicecomes, vel Miles firmet Ius in posse Domini ratione aprehensae potestatis, vel emparamenti, seu feudi potestatis suficit dare fideiussorem unum militem quantumcumque Inopem, et Dominus non potest eum revocare.

Cap. 5. Item est consuetudo, si propter faticam directi dominii Dominus aprehenderit potestatem Castri, Vassallus facto directo debet recuperare Castrum. Et dícitur factum directum confirmaverit dando unum Militem etiam pauperriraum ín fideiussorem.

Page 44

Est consuetudo²³ quod Agens²⁴ Idonee pro expensís cum fideiussoribus si reperire potest, alias prestando cautionem Iuratoriam á dando fideiussore liberetur.²⁵

Presbiter²⁶ tamen agens pro proprietatibus suorum Benefitíorum a prestando cautionem expensarum penitus sunt inmunes, et idem servatur in omnibus Personis ecclesiastícis proprietatem tangentibus.

Cap. 1. Item²⁷ est consuetudo, et usantia huius terrae, quod si una res tenetur per plures Dominos, vel si plures sint Emphiteutae, et Infimus Emphyteota, vel alii qui Ius habent utile recipiant laudimia (22) seu foriscapia insolidum et si movebitur talibus, questio de hoc laudimio, et foríscapio per Emptores vel Possessores rei, quod coram ludice assignato per illum qui insolidum laudimium recepit est haec questio terminanda, et non coram aliis, nec coram Domino maiore, vel eorum Iudice, et hoc est verum, nísi alias constet per legitima documenta.

Page 45

Cap. 2. Est consuetudo generalis Cathaloniae quod aliquis non compellatur placitare pro honore quem tenet, nisi in posse illius pro quo ipsum tenuerit²⁸

Cap. 3. Item est consuetudo, quod si Homo alicuius teneat pro me terram vel aliquid, non teneatur placitare mecum in Domo mea, sed ubi possessio est sita.²⁹

Cap. 1. Libellus non datur de minori (23) summa quinquaginta solidorum³⁰ nec fertur in scriptis, sed servatur generalis constitutio Cathaloniae Montisoni quae incipit causae.³¹

Cap. 2. Consuetudo observata, et obtenta est in Curia seculari Gerundae quod si apellatum fuerit ab aliqua sententia, vel praecepto ad ludicem apellationis ipsius Curiae, quod nisi pars apellans Infra 20. dies post dationem Apostolorum dederit libellum suum coram ludice apellationis, quod apellatio habeatur pro deserta.³²

De tribus in tribus diebus litigatur in Iudicio secukri salvo quod Milítibus, et Domicellis in primo peremptorio dantur 26. dies iuxta constit. Cathal. Generalem.

Page 46

Cap. 1. Item servatur de consuetudine quod illis qui morantur extra civitatent dantur in primo citatoúo decem dies, et consuevit (24) adiici quod constituat Procuratorem, vel eligat domum in civitate ubi fíant assignationes salvo quod omnibus cítatis pro pace, et tregua dantur 15. dies iuxta constitutionem, et citatis pro fautoria dantur 10. vel octo dies de stilo Curiae Gerundae.

Cap. 2. Consuetudo est in Diocesi Gerundae quod si aliquis offert aliquam protestationem contra aliquem, et ille contra quem protestatur vult inde translatum debet sibi dari expensis protestantis, alias non currit tempus ei cui offertur ad respondendum, quod tempus est duorum dierum post copiam traditam. Et computantur de hora in horam intra quos duos dies Notarius non faciet Instrumentum.

Cap. 1. Quilibet potest pignorare (alias emparare) censum, vel agrarium in domo, vel in terra³³ quae pro eo tenetur, vel emparare ea quae ibi inveniuntur.

Cap. 2. Item quod sagiones ad requisitionem cuiuslibet faciant em(25)paras, licet requirens non doceat de lure suo, et non expectato spetiali Iussu alicuius Iudicis.³⁴

Page 47

Cap. 3. Item quod scriptores Curiae Regiae Gerundae ad simplicem voluntatem illius qui requisiverit fieri cancellet ipsam emparam non spectato iussu alicuius officialis.³⁵

Cap. 4. Item quod Empara iuste vel Iniuste facta est tenenda donec cancellata, et excusat a poena, et periurio³⁶ et qui eam non servat incurrit poenam 609. et nihilominus tenetur Emparanti ad Iriterese iuxta valorem rei emparatae.

Cap, 5. Item quod omnis empara facta ante causae cognitionem tollitur per firmam Iuris cum fideiussoribus idoneis servata consuetudine quae est supra in rubr. de Iudiciis, et firmis Iuris.

Emptor rei emphyteoticariae tenetur mihi ostendere Instrumentum emptionis in quo (26) continetur quod ipsa res tenetur pro me quantum ad Dominium directum quod si Emphiteuta negat amitit rem et sic cadit in comissum.

Cap. 1. Est consuetudo huius terrae quod si vir intret causa Nubtiarum³⁷ aliquem Mansutn cuius Mansi eius uxor sit Domina proprietaria, quod omnia bona mobilia existentia in Ulo Manso sunt, et pertinent eius uxori, et eius Manso, et non dicto víro, nisi ipse vix legitime poterit ostendere quod Ipse de suo proprio ea emerit, vel acquisiverit exceptis vestibus suae Personae, et armis quae presumuntur esse dicti viri tantum = Et casu quo idem vir quavis causa exierit dictum Mansum, omnia díctaPage 48bona remaneant penes dictum Mansum seu eius uxorem, nisi vestes, et arma praedicta, et ea quae legitime probaret vir fore empta de suo proprio.³⁸

Cap. 1. Quando est questio inter Christianum et Iudeum³⁹ et causa habeat decidi per Iuramentum Iudei, tunc Iudeus debet Iurare solemniter super plagiis excepto Iuramento calumpniae, quod prestatur super decetn precepta Legís coram Iudice.

Cap. 1, Prescríptio 30 annorum⁴⁰ est necessaria in fa'ctis in quibus requirítur prescriptionibus minoribus, salvo semper usat. hoc quod Iuris est sanctorum Patrutn, et etiam salva hypothecaria quae extenditur etiam ad 40. annos contra Debitorem possidentem rem obligatam, vel eius haeredes In usu capíone vero triennis super mobilibus servatur Ius Romanorum.

Page 49

Cap. 2. Si Homo alterius non prestiterit homagium solidantiae⁴¹ (28) et moram fecerit in aliqua civitate vel villa Cattaloniae per annum, et diem, qui non fuerit requisitus prescribít, et acquiririt plenam libertatem de Consuetudine.

Cap. 1. Item quod pro inhibitione Iudicis a quo dantur ludici ad quem apellatur 5. solidi pro salario de consuetudine, et non ultra.

Cap. 2. In Curia seculari Gerundae assecurantur expensae ab utraque parte cum pignoribus.

Cap. 3. Item super Iudicío possessorio apelktur.

Cap. 4. Nota quod apellationes sunt Domini Castri in quo habet Iurisdktionem, et Non superioris, et ita fuit Iudicatum in Cathaloniae sepius per glos. in usat. omnes homines tam Milites etc. Item per dictam glos.utimur quod in caussis quas habet subditus cum (29) Domino Dominus non apellat pro quo vide in spec. tit. de apdl. §, in quibus vers. 33.

Cap. 5. In causis minoribus quinquaginta solidorum proceditur summarie sine strepitu, et apellatione remota.

Cap. 6. Item á quocumque gravamine etiam ante sententiam diffinitivam potest apellari.

Cap. 7. Item quod datis Apostolís, vel lapsis dictis decem diebus infra quos dari debent, potest utraque pars causam prossequi coram Iudice ad quem.

Cap. 8. Homines Locorum (in quibus Monasterium vel aliae Personae Ecclesiasticae huius Diocesis habent Iurisdictionem temporalem seu secularem) in his quae sunt ratione Iurisdictionis non habent apellatioPage 50nem, nec apellare possunt ad Episcopum, quia in Catthalonia apellationes sunt Dominorum Castrorum in quo habent Iurisdictionem, et (30) non superioris, et ita fuit Iudicatum, et Obtentum per Dominum loannem Episcopum Gerundensem. 2. Octobris 1370. in causa apellationis interpositae per Iuratos villae Balneolarum cuius Monasterii, et eius Abbatis est Iurisdictio secularis dictae villae⁴² et ab officialibus secularibus locorum in quibus Episcopus habet Iurisdictionem temporalem apellatur ad officialem et vicarium ipsius Episcopi de consuetudine.

Cap. 1. Item⁴³ cum Priores Praepositi vendunt seu arrendant fructus, seu redditus suorum Benefitiorum possunt in Instrumentis arrendamenti haec vel similia verba retineo mihi tnediam partem foriscapiorum, vel ob (31)ventionum, sive sdevenimentoruni, ita de mortuis, sicut de vivis fuit dubium, an nomine obventionum sive sdevenimenti intelligantur sepulturae, offertae, luminaria, et similia. Habet unus quod non, sed solum Intestiae, et exorquiae ita quod praedicta efficiuntur ad Arrendatorum, id est illius qui arrendavit, et Dominus nihil habebit cum tales fructus, et redditus ipsorum denseantur.

Cap. 1. De Iure consuetudinario est in Ecclesia Gerundense⁴⁴ quod si foriscapium fuerit petitum in vitae Praelati, vel clerici, esto quod nonPage 51fuerit habítum nec firma apposita post eius (32) obitum pertinet Haeredi. Romag. ad synod. lib. 5. tit. 13. cap. 2. n° 14. pag. 445. et cap. 3. n. 29. pag. 455.

Cap. 2. Item nota quod alienationis. nomine continetur mansipiorum manuraissio, ususfructus datio, et constitutio pignoratitia, et hypoteca, servitutis constitutio, et omnis actus per quem Dominum transfertur.

Cap. 3. Pro obligatione (ut in L. fin. cod. de Iur. eraphyt.) facta ad decem annos solvitur laudimium.⁴⁵

Cap. 4. Item in constitutione facta ad longum tempus, vel cum revenditione fructuum debetur laudimíum de consuetudine, secus si ad modicum tempus.

Cap. 1. Item quod quilibet tenens Comandam capitur pro Coman(33)da dummodo ostendatur Instrumentum Comandae contra eum purum scilicet quod non sit ibi Fideiussor, nec terminus, nec Iuramentum, etsi tale Instrumentum ostendatur non capitur donec aliter Comanda probetur.

Page 52

Cap. 1. Iuvenis Homo etiamsi fuerit antiquitus aiicuius Domíni potest absque prohibitione Domini sui cunctas eius possessiones vendere simul vel divisim, et ita de consuetudine iudicatur, et fuit saepe ludicatum, ratio est quia Iuvenis Homo non tenet nisi Personam pro Domino, et ideo Dominus non potest prohibere alienationem rerum quae pro ipso non tenentur.

Cap. 2. Item quod aliquis non possit petere aliquam rem (etiam spetialiter obligatam vide Canc. var.) ab eo qui eam emerit per cursorem publicum, et (34) publice nisi restituerit praetium.⁴⁶

Cap. 3. Item quod si Emphyteuta vendit rem suam datam in Emphyteusim, quod proximus, sive medius Dominus potest eam retinere pro praetio illius venditionis infra 30. díes postquam Instrumentum venditionis fuerit sibi presentatum.⁴⁷

Cap. 4. Quicumque tenens offitium, vel ministerium, qui emerit aliquam mercaturam ad opus offitii, vel ministerii sui, sive sit Mercator sive alius qui se habeat capitur in Persona, sicut caperetur pro Comanda, nisi ostenderit quod fortuito casu amisserit eam.⁴⁸

Cap. 5. Consuetudo est, quod si Emphyteota cessaverit per triennium putare vineam, quod potest privari per Dominum vineae, nisi iusta causa valeat se tueri.

(35)

Cap. 6. Iure consuetudinario in Diocesi Gerundense introductum est quod rusticus liberum alodium de mansata potest eiicere, nisi Dominus habeat retrodecimam de foriscapio, et eodem Iure utimur quod si Mansata ad tantam debilitatem pervenerit quod extracto alodio Rustici de Mansata, non potest Dominus habere Personas, et alia servitia consueta, ipse Dominus potest prohibere ne ipsum alodium, vel aliqua possessio de mansata extrahetur quae pro aliquo Domino teneatur.

Page 53

Cap. 7. Nota quod si in Instrumento venditionis rei Emphyteuticariae non sit verum praetium quod res cadit in comissum Doraíno.

Cap. 8. Consuetudo est in Dioces Gerundense quod si Rusticus aliquis terra vel possessiones vineas manso suo emerit poterit ipsamet vendere in vita sua infra 30. annos (36) absque etiam firma, et concensu Domini sui postea vero censetur depertinentiis mansatae sicque non poterit illas alienare absque firma, et concensu Domini cui dabitur laudimium per Emptorem ultra praetium Domino directo pertinentem.⁴⁹

Eodem modo censetur de pertinentiis si emptor Rustícus decesserít infra dictos 30. annos nisi aliud fuerit per pactum indictum, scílicet quod in stabilimento per emptorem fuerit dictum, et conventum ut non possit in quam fieri depertinentiis Mansatae, veruntamen si postquam ipsae terrae, vel possessiones fuerint depertinentiis Mansatae affectae vel confiscatae, ut est dictum, et Dominus Mansatae allegaverit alias possessiones remanentes non esse sufficientes ad census, et servitutes quas, et quae ipse recipit in Manso, ut quia res est talis quae alienatae Mansus deterioraietur, et Dominus censum (37) non posset habere, vel homines tunc Dominus potest prohibere ne vendantur, et si venditae fuerunt potest ipsas recuperare et reduci facere ad Mansatam, nisi ex adverso manifeste probetur, et tempore ipsius alienationis Ipse res sive possessiones Manso remanentes ad Census vel servitutes Mansatae fore suficientes.

Et haec vera in alodialibus per Rusticum emptis, secus in alíis quae pro alio, vel aliis Dominis tenentur nísi Domini rerum per rusticum emptarum firmaverint illi emptioni, quia videntur renuntiare Iuri suo.

Si vero Dominus Mansi concenserit alienationi praedictae factae per Rusticum, et laudemium pro exita Mansi receperit ulterius contradicere non poterit, nísi fuerit Dominus Ecclesiasticus, quia cum talis alienatio tangat proprietatem Mansatae, et Iuris Ecclesiae est nulla, et poterit revocari infra 40. an(J?S)nos, nisi fuerit Ín alienatione servata forma, et solemnitas: canon. sive exceptione 12. q. 2. si vero forma servata fuerit valet alienatio nec poterit revocari, nisi per viam restitutionis in integrum lesione probata infra quadriennium.

Page 54

Cap. 1. Item ⁵⁰Inquilinus potest efici de domo remisso síbi, vel restituto praetio quod debetur de logerio illíus anni imminente necessaria reparatione, vel ubi locator habet ipsam domutn necessariam pro sua habitatione, vel si Inquilinus male versetur in domo, et iis casibus, et quolibet ipsorum habet solvere pro rata temporis quo tenuerit domum conductam, et ita servatur.

Cap. 2. Item quod Locator domorum potest conductorí accipere res propria auctorítate sine sagione quae fuerunt illatae, et inventae in domo locata.

Cap. 1. Si Emphyteota negaberit Domino suo⁵¹ rem tenere pro eo in Emphyteusim, et firmaverit de Iure in posse alterius Domini, si Dominus potest probare rem pro ipso teneri, talis emphyteota cadit, â Iure suo, et amitít rem quam tenet pro Domino, quae cadit in comissum, et acquiritur Domino.⁵²

Page 55

Cap. 2. Item ilte qui cessat in solutione census per triennium, vel ultra per quoscumque annos cessaverit, condemnatur in duplo, licet res pro qua census solvitur, seu debetur non cadat in comissum.

Cap. 3. Item ille qui vendit, vel dat in Emphyteusim rem sibi datam in Emphyteusim sine concensu, et requisitione Domini prestat duplex laudimíum, sed noti cadit a re.

(40)

Cap. 4. Item si Emphyteuta non tenet emparam sibi factam, a Domino prestat Domino quinque solidos pro empara facta, et si emphyteuta offert Domino firmam luris cum effectu tenetur Dominus desemparare illud quod emparavit alias emphyteota non tenetur sibi servare emparam.

Cap. 5. Item quod etnphyteota potest obligare in fírmamento Iuris rem quae tenet pro Domino.

Cap. 6. Item quod si facta Iuris firma Dominus assígnaverit ludicem debet causam suis expensis ducere, et si emphyteota fuerit condemnatus debet solvere omnes Htis expensas ab integro alias si ab initio se obtulerit suam partem solturum non tenetur in plus.

Cap. 7. Item quod Dominus potest abstrahere portas emphyteota autoritate propria si non solvit ei censum die statuta vel nisi firmet sibi Ius.

(41)

Cap. 8. Item si Dominus dicit censum non esse solutum ab Emphyteota, quod ultra annum statur Iuramento Emphyteotae super solutione facta nisi sequentí anno probaverit Dominus quod interpellaverit emphyteotam anno praecedenti pro solutione Census temporis praeteriti,

Cap. 9. Consuetudo inveterata est, et semper fuit quod Dominus tenendo potestátem Castri, vel alterius feudi utitur, et potest uti ipso Castro ad voluntatem suam.

Cap. 10. Mulier ex quo fuerit Matrimonio collocata sibi remaneat Domini cuius erat antea sive in alium Domínum transferatur non tenetur aiiquid ratione Census dare Domino suo pro recognitione dominii, et ita sepius fuit Iudicatum.

Page 56

Cap. 11. Dominus esto quod firmaverit obligationem⁵³ Uxori rustici quam Maritus promitat cum (42) certa quantitate dare redemptam Casu quo Matrimonium solvatur non tenetur ipsam conditionem sequi, imo de bonis Ipsius Uxoris potest redemptionem habere.

Cap. 12. Borna (alias Borda) ex natura suae nominationis iraportat signum servitutis hominum, et Mulierum, et fuit sepius Iudicatum Gerundae.⁵⁴

Cap. 1. Item Emphyteuta non potest sciendere Arbores rei emphyteuticariae, nec in re tascali facere aream vel edificare⁵⁵ vel plantare Arbores Invito Domino, quia tasca denotat quod sít terra arabilis, vel alias cultivilis ad segetes vel alios fructus colligendos.⁵⁶

Cap. 2. Prestatio taschae probat directum Dominium rei pro qua prestatur, nisi contrarium probetur per publicum Instrumentum sed solutio census non probat directum dominium.⁵⁷

Cap. 1. Feudutn honoratum dicitur de quo non prestatur aliquod servitium, nisi tantum homagium, et de quo feudo si Feudataríus obligat uxorí pro dote eiusdem vel dat alias in feudum vel inde fecerit stabilimenPage 57ta per milites vel alios qui tenent aliquas res quae sunt de dicto feudo non debet habere inde Dominus maior aliquid, nec etiam requiritur eius concensus vel firma luris in praedictis, sed tamen Feudatarius non posset feudum vendere, vel donare, vel aliis Personis obligare vel alias minuere, vel deteriorare feudum absque firma vel concensu Domini.

Cap. 2. Item alodiutn Fiscalinum vocatur de cuius alienatione, permutatione, vel similibus non datur Domino nisi foriscapium, et certi census de ipsa re, et de tota mansata, nam in talibus alodiis non habet Dominus tascham nisi census, et foriscapia, tertia, et (44) laudemia, et sic est de consuetudine.

Cap. 3. Consuetudo est in Cathalonia quod Pater potest Filio habili ad serviendutn dare feudum Domíno irrequisito, et postea Pater non tenetur firmare Domino lus in posse Dotnini, nec aliquid facere pro eo.

Cap. 4.⁵⁸ Non amitit feudum Feudatarius nisi intra annum, et diem requisitus non obtulerit homagium Domino. Et hoc tempus non currit nisi postquam a Domino fuerit requisitus.

Cap. 5. Iure consuetudinario est introductum quod res emphyteoticaria stabilita per primum Emphyteotam potest, et debet teneri pro primo Emphyteota sine Iure laudimii, et directe domínii, et ita fuit Iudicatum.

Cap. 6. Item est de Consuetudine quod si Rusticus vendat aliquam possessionem, quod Dominus pro quo tenetur, non potest illam sibi retinere, nisi illam (45) velit ad suum proprium vomerem vel usum retinere.

Cap. 7. Item Dominus directus potest compellere Emphyteotam cum capibreviaverit sibi terras quas pro eo tenet, quod in capíbrevio exprimat terras quas pro alio tenet, et etiam si per diem tenuerit.

Cap. 8. Consuetudo est in Cathalonia quod Miles non facit homagium de pede ratione feudi, sed facit sacramentum fidelitatis sicut dicitur de clerico qui non facit homagium, sed facit fidelitatis Iuramentum.

Cap. 9. Item est Consuetudo quod rusticus potest terram deserere, sed vassallus non potest dimitere feudum nec homagium Domino nolente.

Page 58

Cap. 10. Item quod quilibet Emphyteota potest dimitere rem quam tenet pro alio in Emphyteusim dummodo solvat censum quem tenet dare pro tempore praeterito, et restituerit Instrumenta, et faciat sibi fieri (46) Instrumentum absolutionis, et salvo modo iure deteriorationis rei.⁵⁹

Cap. 11. Consuetudo est in Cathalonia quod Rusticus potest terram quam tenet pro Domino relinquere invito Domino, quod intelligitur damno prius emendato, et censu soluto, ac Instrumento stabilimenti restituto et debet facere Domino Instrumentum desertionis, et redditionis quod est verum, nisi Rusticus bona sua pro illo obligaverit, nullo tamen casu potest Rusticus dimitere Mansatam pro qua prestitit homagium solidantiae, nec mansum renuntiare in Diocesi Gerundense Invito Domino.

Cap. 12. Nota quod usus, consuetudo, et observantia est huius terrae quod si in aliquo Manso deficiunt tenetores, et ob hoc Dominus Mansi habet dare, vel stabilire eura alicui quod eo casu omnes possessiones quae fuerunt depertinentiis (47) dicti Mansi tornant ad ipsum Mansum, et acquirantur noviter licet aliquae terrae de ipsis teneantur per unum vel plures Dominos: Et potior Ius habet ille tenetor novus in illis quam ille, vel illi quibus díctae terrae fuerunt stabilitae, nisi ipsas per 30. annos possederint pacifice, et hoc verum est; sí tamen Dominus Mansi non potest habere, vel invenire de suo Manso homines, nisi demum tornata vel restituta tali terra in ipso Manso alias si invenire posset Dominus, vel inveniíentur Personae Idoneae quae se facerent suas pro terras quae iam sunt in tali manso tempore stabilimenti hoc casu consuetudo non vendicat sibi locum, vel nisi ipse Dominus firmasset vel pro exita mansi aliquid habuisset de possessione quae pro Ipso non tenebatur quia tunc Iuri suo videtur renuntiare.

Cap. 1. Item est consuetudo quod si Pater donat aliam terram filiae suae in dotem, quo Dominus habeat laudimium pro exita Mansi, etiam si talis terra teneatur pro alio Domino, et non pro Domino ipsius Mansi.

Page 59

Cap. 2. Item si aliquis teneat aliquam rem pro alio ex quo non sit de mansata vel Borna potest dare filio seu liberis, et é converso Filius potest dare eam suis Parentibus absque concensu, et firma dominii Idem de Mansata, vel Borna in universo, idem de parte dummodo suficiat Domino ad servitutes numinales, et alios census.

Cap. 3. Item est consuetudo quod si rusticus dederit uxori suae in donationem propter nuptias terram quam pro Domino teneat ignorante Domino vel non concentiente expresse mortuo, vel non (49) mortuo Rustico Dominus potest licite emparare, et uxorem expellere.

Cap. 4. Item in dotibus, donationibus propter nuptias lucris, et augmentis nubcialibus, servatur aequalitas inter coniuges de consuetudine Gerundensis Diocesis et Civitatis.

Cap. 1. Testamentum⁶⁰ faccum in aliqua Parroquia Diocesis Gerundensis extra civitatem receptum per sacerdotem Ecclesiae Parochialis in eius Parochia valet, et fides atribuitur licet non sit Notarius nec Ipsum testamentum sit coram Iudice publicatum dum tamen sint quinque testes in ipso testamento.

Cap. 2. Item est Consuetudo, et observantia in Diocesi Gerundense quod septem testes requirantur in testamento in codicillis quinque et non in locis foraneis in quibus sufficiunt quinque testcs in testamento, et in codicillis tres.

(50)

Cap. 3. Hodie servatur in computatione legitime lex Romana, licet olim de consuetudine servaretur lex Gothica.

Cap. 4. Mortuo sacerdote qui a Parochiano testamentum vel codicílIos recepit non potest successori illum vel illos in mundum tradere absque decreto Episcopi, vel eius offitialis, vocatis quorum interest, vel alteriusPage 60Iudicis consensu iuxta synodalem constitutionem super iis editam per Episcopum Gerundae 2a. Maii 1339. et incipit consuetudinem.

Cap. 5⁶¹ Item est Consuetudo quod curatus et alius sacerdos recipiens testamentum, vel codiciUos sui Parochiani scribit de voluntate testantis Manumisoriam, et legata eidem recipienti sub nomine tamen Benefitii vel Ecclesiae, et non nomine, et ad utiíitatem ipsius scribentis: v.g. consuevit scribere facio Manumissores Recto(51)rem vel sacristam quicumque fuerit: Item lego sacristiae Rectori vel clerico, et huius modi etc. valent de consuetudine, nec per hoc conficiens, et sibi taliter scribens punitur.

Cap. 1.⁶²Item servatur de Consuetudine quod si aliquis coram testibus testamentum, vel suam ultimam voluntatem nuncupaverit quod recipiuntur, et examinantur testes vocatis vocandis, quorum interest per Iudicem, et recepto Iuramento a testibus in aliqua Eccksia⁶³ super Altari consacrato64/ tales testium depositiones rediguntur in publkam formam, et eidem ex decreto Iudicis atribuitur fides et vocatur testamentum sacramentale.

Cap. 1. Si aliquis⁶⁵ Rusticus de Man(52)sata in ea moriatur intestatus exorcus, vel intestatus tantum vel exorcus tantum, ego debeo ei succedere in tertia parte omnium bonorum suorum mobilium, et se mobentium. DePage 61duabus partibus remanentibus elevabitur sepultura si bona sufficiant, et si non sufficiant de dicta tertia parte elevabitur, et debita elevabuntur de duabus partibus praedictis; et hoc habetur sic quando moriatur Rusticus, sive habeat Parentes, vel liberos sive non.

Cap. 2. Nota quod censualia quo ad Iura Intestii, et exorquiae cencentur mobilia de consuetudine Diocesis Gerundae.

Cap. 3. Item si Domino comperit exorquia, et Intestia in Rustico non competit Ius ultra unum tertium, nec consequitur plus Iuris quam si solius Intestiae vel exorquiae Ius consequutus fuisset.

Cap. 4.⁶⁶ Consuetudo est quasi generalis huius terrae, quod quando Iuvenis Homo moritur Intestatus sine liberis quod de bonís eius fiant tres partes (53) quarum una pars est Domini alia dividitur in tres partes, una est Clericorum pro missis canendis pro Anima sua, secunda est Parentum de tertia fit Eleemosinae, et tertia pars totius substantiae suae est proximorum in parentela. Hoc tamen est plus in eo qui habet Libros, et moritur intestatus quod Dominus nihilominus habet tertiam partem, et aliae duae partes dividuntur ubi supra. tamen si aliquis hotno Iuvenis de bonis adventitiis utpote quia fuit lucratus aliqua ut Mercenarius, quia in hiis habet Ecclesia ut supra praemititur, sed Pater retinebit usumfructum (de Iure) in talibus bonis quamdiu vivat: secus si habuerit bona castrentia quorum proprietas, et usufructus pertinet ad talem Iuvenem, et potest de illis testari. Et praedicta habent locum in Puberibus secus vero in Pupillis quos natura generare, et concipere, ac Ius testari impedit, et non sunt exorqui nec steriles intestati, sed intestabiles (54) dici possunt, et ita servatur Gerundae de rationabili consuetudine licet Barchinone sequendo Iacobum de Monte Iudaico servent contrarium, et male.

Cap. 5. Exorcus non dicitur, qui moritur relicto fuio superio, idem sí moriatur relicto Posthumo idem si partus oriatur ex secto ventre, idem si moriatur relicto Nepote ex filio, si vero filios habuerit filium dicitur mori exorcus, sed si fuerint Pupilli qui filios numquam habuerint, nec habere potuerint, et infra pubertatem moriuntur ipsi Pupilli non poteruntPage 62proprie dici steriles, nec exorqui, quia aetate impediente non fuerunt habiles ad generandum, sterilis enim, et exorcus est qui Iicet aetate sit habilis aliquo casu impeditur generare. Aliud est enim impedimentum aetatis ut in L. sed est quesitum.

(55) Exorcus Idem est, ac sterilis, et Infecundus: Est enim exorquia vulgare Cathaloniae, et idem est quod sterilitas, vel Infecunditas quia sterilitas est contra fecunditatem unde glos. in auct. sícut. c. de SS. Ecclesiis exponit sterilis idem est quod infructuosa puta quia non reddit fructus quos reddere consuevit, et imputatur si venit ex vitio insolito. Unde sterilitas, sive exorquia dkitur vitium contra generalem consuetudinem naturae proveniens, et sit Pupilli quibus naturale est non generare, nec procreare sobolem non possunt dici steriles, quia naturae et sterilitatis diversa sunt impedimenta: Et ita qui dicit exorcum, dicit, et praesumit Puberem, et natura sive aetate habilem ad generandum, et male intelligunt, que Pupillum dicant exorcum, nec dicitur sterilis vinea quae prímo anno fructum tion dat.

Cap. 6.⁶⁷ Intestatus proprie dicitur qui testari potest sed moritur

(56) nullo condito testamento, seu condito et nulliter et irrito £acto, et non de Iure; sed quibus propter defectutn aetatis testari de Iure non praemititur, ut sunt Pupilli tales improprie dicuntur intestabiles, et ideo verbum intestatus duos habet intellectus in hac materia poenali, et odiosa, et debet restringi ad proprium intellectum tantum, quoniam non est imputandum quod Ius aut natura negat, et ideo est optima Consuetudo Gerundensis quod de bonis Pupillorum non debet solvi, nec exigi intestia, nec exorquia, et peccant contra observantes, nec valet consuetudo in contrarium tanquam.irrationabilis, et Animabus pestifera ex scolis penitus irritanda ats evitanda licet de facto contra abutatur ab his qui in eis lurisdictionem habent, et sibi ipsis Ius dicunt, et de bonis Pupillorum vel ratione Intestiae, vel ratione exorquiae tertium exigunt sicut de Adultis sed tnale.

Cap. 1. Consuetudo antiquissima est huius Diocesis quod si quis moriatur extra suam Parroquiam vel locum domitilii, eius spolia pertinent

Page 63

Curato Ecclesiae Parochialis infra quam moritur: Et ipse Curatus suis expensis tenetur cadaverem ipsius defuncti tradere ecclesiasticae sepulturae, et nomine spoliorum hoc casu veniunt (de dicta consuetudine) vestes, arnesia, pecuniae, et quidquid defunctus habebat in loco ubi moritur pro servitio suae Personae, sed in civitate Gerundae servatur quod si extraneus moram traxerit cum aliquo cive et habitatore ipsius civitatis, si ibi moriatur non dantur spolia Curato Principali, nisi fuerint de illis qui stant pro custureriis, et sibi non faciunt expensas victus, et vestitus et non habent propriam (58) larem, nec recipiunt certam solidantam pro anno vel mense, sed secundum quod faciunt, et operantur, et de ipso opere recipiunt mercedem sive praetium operis tantum, et non servitii, et temporis, si vero alibi domiciliatus moriatur in loco ubi traxit originem de eo non datur spolium, quía non dicitur Advena, quia moritur in loco proprii originis.

Cap. 1. Item Filii, et Filiae qui sunt Padíansis (alias Patrons) partem de mansis suis in bonis paternis non possunt petere legitimam in bonís immobilibus mansi, sed de aliis omnibus habebunt legitimam, et eidem de filiis Rusticorum qui fuerant Patroni (59) ipsius mansi, si vero praedicti Rustici, vel Rusticae obtulerunt donatíonem propter nuptias, vel sponsalitium in manso, tunc filii eorum possunt petere legitimam donationis propter nuptias vel sponsalitii ab herede ipsius mansi, et obligationem inde factam sibi tradita, sed tamen filü non possunt petere quod terrae, causa dictae obligationis vendantur.

Cap. 2. Item si Rusticus in suo testamento dixerit quod filii hereditentur secundum facultatem Mansi, Filii, et' Filiae debent habere omnia mobilia ipsius mansi, et haeres nihil debet habere in ipsis bonis.

Cap. 3. Si vero non sint in ipso Manso aliqua bona mobilia, vel modica haeres tenetur donare annuatim aliquam quantitatem idoneam de expletis, Mansi, quae sibi remanent congrui deductis expensis, et victu ipsius haeredis annuatim et si vix suficiunt ad victum (60) haeredis Filii de expletis, vel terris ipsius mansi possunt petere, vel habere.

Page 64

Cap. 4, Nota enim quod si Pater dicat in testamento suo in hereditamento facto uni filiorum volo, et mando quod alii Filii mei habeant de bonis meis lexiam, et haereditamentum iuxta facultates mansi ad cognitíonem talium: dic quod hoc casu uno mortuo de talibus filüs, quod Dominus directus suus habet tertiam in bonis, et Dominus facit stimare quantum pertinere potest tali filio mortuo in bonis Patris, et destriata, sive electa filii parte, et lexia Dominus habebit de Iexia Ula sive bonis tertiam partem, et sic est consuetudo Diocesis Gerundensis.

Cap. 5. Nota quod si Pater in vita sua testamentum fecit, et Filium haeredem instituit, et aliis Filiis etiam in potestate constitutis legatum vel lexiam fecerit, vel eis aliquid destinaverit, quod si antequam Pater moríatur aliqui de (61) illis filiis, vel omnes moriantur quod Dominus habet tertiam partem in illis lexiis, et etiam Ecclesia, si consuetum sit, et idem in muliere si esset proprietaria mansi, sed Dominus non potest tertiam, a Parentibus, sed Filio haereditario cuius est proprietas, ille enim tenetur ad hoc ratione haereditamenti.

Cap. 6. Item est consuetudo huius terrae inter Dominos habentes Mansos, et Personas quod si Rusticus moriatur intestatus superstitíbus filiis pluribus quod se apud unum remaneat tota haereditas tenetur componere se Domino suo, et convenire de medio tertio, et medio laudemio cum Dominis possessionum, qui ibi remanent de suis partibus quae ipsis cohaeredibus fratribus suis competere poterant si ipsas partes petere voluissent.

Cap. 1. Consuetudo ⁶⁸est, quod res quae tenetur pro Domino directo, et alodiali potest vendi irrequisíto Domino nec per hoc cadit in commissum nec etiam propter canonem non solutum per triennium in seculári, nec per biennium in Ecclesia, nec pro quocumque tempore, sed duplicatum census cessatus quae duplicatio est pena loco commissi, habet tamenPage 65potestatem Dominus redimenti si vult rem venditam pro illo praetio pro quo est vendita, et datur Domino ab Emptore tertiuin praetii rigurosi, videlicet de centum quinquaginta solidis 509, sed tamen Dominus de benignítate consuevit dimitere de tertio tertium, et sic de illis 509 levato tertio remanent triginta tres solidi, et octo denarii, et si Do(6J)minus habet Baiulum, et fecerit gratiam de tertio debet solvere Emptor Baiulium Baiulo, si vero non fecerit gratiam Dominus de suo tertio debet solvere Baiulum.

Cap. 2. Si res fuerit data, vel permutata titulo haereditamenti, vel alio quocumque titulo lucrativo Emphyteota rem alienet, Dominus non habét Ius retinendi; sed habet inde medium laudemium, et medium tertium, videlicet de centum solidis quinque solidi pro medio laudemio, et viginti quinque solidos pro medio tertio, et sic sunt triginta solidi de ceritum solidis, et ita secundum magis, et minus, est enim laudimium decima pars de centum tamen illi qui habent Baiulos faciunt eis solvere Baiulium ultra illos dezem solidos laudímií.⁶⁹

Cap. 3. Consuetudo, et observantia fuit et est in Diocesi Gerundense quod quando aliquis mansus venditur cum suis terris per Dominum utilem (64) certo praetio, quod Domini directi campanerii habentes terras, et possessiones in ipso manso faciunt stimari terras et possessiones quae pro ipsis tenentur, et deducta tertia parte ipsius stimationis pro honore hominum, et mulierum Emptor dicti mansi habet se convenire de tertio, sive foriscapio de duábus partibus stimatis cum Dominis directis pro quibus terrae praedicte directe tenebantur, et ita fuit pluries iudicatum, et obtentum in contradictorio Iudicio de libro Guillermi Comenge.

Cap. 4. Item servatur quod si filius spurius habet.aliquam rem Emphyteoticariam ex donatione Parentum, vel ex legato, vel alio simili titulo Dominus pro quo tenetur non habet modo tertium, vel laudimium, nec aliquid aliud ratione transumptamenti quia venit ipse spurius per rectam lineam.

Page 66

Cap. 5.⁷⁰ Debet scire quod tria sunt Iura consuetudinaria in (65) Cathalonia (nota quae est Lupricato citraquae pertinet Dominis, et ad huc servatur in Diocesi Gerundense): Primum est tertium, et pertinet eis tertium, quando res quae pro Domino tenetur venditur, et est tertium quia si antequam ñat venditio Emphytheota conveniat cum Domino, si res valet trescentum Dominus debet habere centum, sí autem fiat vendítio antea, tunc Dominus habet medietatem de toto eo quod habuit de re, et hoc ultimum practicatur Gerundae: secundum Ius est mediutn tertium, et medium laudimium, et pertinet Domino quando res donatur, legatur, vel alias titulo lucratívo in collateralem vel alium penitus extraneum alienatur, et tunc pertinet Domino, pro ratione medii tertii, et medii laudimii ad rationem triginta pro centutn, et donantur ... solidi pro libra: Item tertio, habemus laudimium, quod est Decima pars praetii stimationis rei, quae obligatur spetialiter; sed si inipignoratur (66) res, seu pignori tradatur pro tanta quantitate, quod non sit spes, quod eam possit luere, tunc debet solvere foriscapium, ac si vendita expresse fuisset.

Cap. 6. Item scíendum est, quod quando Pater vel Mater dat filiis, vel aliis Descendentibus, vel Ascendentibus per rectam Iineam quocumque titulo lucrativo, tunc Dominus non habet aliquod Ius de praedictis; secus est in transversalibus qui illí dicuntur Extranei, et sic Dominus habet Ius sibi competens secundum praedicta.

Item sciendum est quod pro Mulieris corruptae redemptione habet Dominus sicut pro Iuvene homine.

Item de Virgine solum habet duos solidos, et octo denarios, íuxta quod Iatius continetur in usat. posito supra tit. de statu Hominum §. non cogitur.

Cap. 7. Item est aliud sciendum, quod Dominus non potest compellere Mulierem viduam (67) quod se ab eodem redimat, sed si Domino provocante quod se redimat illa voluerit se redimere, Dominus non potest ab ea exigere nisi tertiam partem bonorum quae habet; si autem ipsa provocaverit eum, tunc Dorainus poterit ab ea recipere licite quidquid inde posset habere, quia alias Dominus non compeüitur dare viduam redemptioni nisi virum ducat, et si tunc corrupta sit dabit tertiam partem bonorum ut est dictum.

Page 67

Cap. 8. Item est sciendum quod si terra quae tenetur pro alio est in Manso meo infra 30. annos, ille qui eam missit ibi potest illam abstrahete dando mihi pro exita mansi de solido duos denarios, alias lapsis 30. annis non potest abstrahere eam nisi me Domino consentiente, et istud vocatur Ius Bordiae, ut latius habetur supra de Emptione, et vetiditione.

Cap. 9. Item Nota quod directi Domini habent Ius faticae, seu re(68)tinendi, ita videlicet quod si emphyteota vendat rem sine consensu Domini Dominus intra mensem postquam sciverit, poterit illam sibi retinere pro illo praetio, pro quo vendita fuit, et hoc est verum nisi de concensu expresso Domini talis venditio facta foret.

Cap. 10. Si res Emphyteuticaria dividatur debetur Domino medium tertium, et medium laudimium, si inter Fratres ex legato habentes non interveniente pecunia divisio £acta fuerit non debetur, si vero interveniente pecunia vel inter extraneos ipsa divisio rei comunis fiat debetur foriscapium, quia divisio vicem continet emptionis; sed ex divisione quae fit inter cohaeredes testatoris Filios vel liberos ex Iuditio Familiae herciscundae per sententiam Iudicis ex rebus haereditariis emphyteoticarüs non debetur Iaudimium, nec foriscapium aliquod, nec aliud Ius, quia (69) quilibet Iudicio testatoris praesumitur suam partem habuisse.

Cap. 11.⁷¹ Sed si res Emphyteoticaria ex causa transactionis tradatur debetur Domino foríscapium.

Cap. 12. Item si conducatur ad decetn annos, vel plus debetur laudimium.

Cap. 13. Item si datur creditori in solutum debetur foriscapium.

Cap. 14. Sed si res vendatur cum fructibus pendentibus unico praetio non solvitur foriscapium de fructibus, sed facta stimatione fructuum illa deducta de praetio solvitur foriscapium de Consuetudine Gerundense.

Cap. 15.⁷² Item est consuetudo Cathaloniae quod si Pater duos vel tres, vel plures filios habens fecerit testamentum instituens unum ex eisPage 68haeredem aliis relinquendo aliquam pecuniae quantitatera, et haeres noluerit aut non habebit unde solvat, vel noluerit dare nummos, et dederit (70) pro parte, et haereditate seu legitima Fratri seu sorori unum castrum, sive Mansum seu Decimam vel censuale, quod sit feudum, et quod Frater, sive soror definiat pecuniae in isto casu Dominus pro quo feudum tenetur potest petere tertium, sive laudimiura, hoc est foriscapium, sicut de venditione, quia venditio est licet Instrumentum nominet eam donationem, et de hoc poterit Dominus facere demandam pro quo tenetur immediatae usque ad 30. annos, ab inde vero non, et isto casu illius fratrís vel sororis quibus Frater donaverat accipíat firmam directi, vel servitium postquam fuerit feudum sibi confirmatum, ac si expresse Dominus eatn sibí Iaudaret, et si ibi est Dominus maior Castellani medii, aut feudatarii non pertinet ad eos demanda, sed solum modo proximiori, veruntamen si inde tertium vel laudimíum, aut foris(7J)capium Dominus proximior habet inde recipere duas partes ille pro quo tenetur immediate, et tertia pars Ínter alios dividetur. Nota quod laudimium est nomen generale, et quandoque sumitur pro foriscapio.

Cap. 1. Quilibet⁷³ Dominus potest facere suum Baiulum qui pertinet Ius Baiulivi, et qui potes agere, et defendere in Iuditio pro haeredibus Domini sine alio mandato, cum Dominus integraliter foriscapium habuerit lus Baiulivis remanet in Domino et non in feudatario, sive EmphyteoPage 69ta, sed si Dominus fecerit gratiam Emptori tunc Emptor tenetur solvere Ius Baiulivi dicto Baiulo, et dícitur Ius Baiulivi, los Parells hoc est quia habet Baiulus duos denarios pro solido, et ita tres solidos et quatuor denarios pro libra (72) quantitatis scilicet foriscapii, quod Dominus habuerit, et ita servatur de consuetudíne Diocesis nisi forsan ex privílegío aliud dari observetur.

Cap. 2. Baiulus qui de Baiulia emparata aliquid tangit, et de Iuribus Domini aliquid usurpat amitit Baiuliam de consuetudine Diocesis Gerundensis.

Cap. 3. Baiulus tenetur prestare Domino requirenti fidelitatis Iuramentum, et etiam multi prestant Homagium de consuetudine.

Cap. 1. Pro redemptione Hominum masculorum, et Feminarum si Dominus provocaverít non potest exigi ultra tertium bonorum redempti, sed.provocatus poterit habere quidquid et quantum poterit inde (73) convenire, sed Dominus cogi non poterit redemptioni dare homines, nisi se ... vel Matrimonium contrahant tunc enim, a masculis, et femenis corruptis poterit habere tertiam partem bonorum mobilium, sed, a virginibus non poterit exigere, nisi duos solidos, et octo denarios; sed si fuerit virgo haeres, vel unica niansi, tunc Dominus non tenetur eam dare redemptioni, et ab unica Filia Iubenis hominis cogi poterit, ut det redemptioni, sed tunc poterit Dominus habere tertium bonorum mobilium pro ut haec latius habentur supra in tit. de statu Hominum ibi non cogitur.

Cap. 2. Domini pro maiori parte in Diocesi Gerundense Filios Hominum incorruptos cum matrimoniis collocantur absolvuntur ab eorum Domino pro duobus solidis, et octo denariis: a corruptis vero, et Masculis habent sicut possunt cum eis convenire, dum tamen ultra tertiam partem non (74) exígant bonorum suorum, et ita de consuetudine generali, ut plurimum observatur, nisi in certis locis ubi per pactum vel loci consuetudinem alias observatur.

Page 70

Cap. 1. Opera est diurnum offitium quod exhibetur alicuí per diem artifitialem, et concistit opera in actu personali ut sunt lovae, Batudae, Podatiae, traginae, et hujusmodi.

Cap. 2. Nota quod pro operibus praeteritis non potest agi nisi ad stimationem,

Cap. 3. Item Iubenes, Homines, sive sint Masculi, sive Feminae tenentur facere ad requisitionem Domini Instrumentum recognitionis Dominii, et promissionis, quod non facient aliquid propter quod Dominus possit eos amítere, et ú extra mansum moran(75)tur, et inde habent Iogeríura Dominus potest eo cogere, ut faciant ei unum par Gallinarum, vel consimüe servitium annuatim, et illum qui steterit pro logerio Dominus potest compellere ut uno anno moretur cum eo.

Cap. 1. Si Rusticus fuit Cugus Dominii ratione Cugutiae debet habere tertiam partem omnium bonorum mobilium Rustici, et valorem ipsius tertiae partis debet habere Rusticus, vel eius successor in bonis uxoris Rustici, et soluto matrimonio debet hoc habere Rusticus, vel eius successor.

Cap. 1. Item quilibet potest capere Rusticum sive hotninem suum solidum, et tenere captum sub tina vel in ferris (76) vel in Biga quod est verum, nisi sint homines de feudo Regio vel locorum Religiosorum.

Page 71

Cap. 1. Consuetudo est quod si⁷⁴ Emphyteota cessaverit per triennium putare vineam quod potest privari per Dominum vinea.

Cap. 1. Si Fundus meus debeat⁷⁵ servitutem fundo tuo eundí, vel ducendi fructus illius fundi, tu non potes alios fructus alterius postea empti inde transire.

Cap. 2. Item quod in vicinis honoribus margines intelliguntur esse superioris honoris, sed si id non appareat superioritas reputabuntur comunes.

Cap. 3. Questiones terminorum, viarum et aliarum servitutum realium consueverunt (77) determinari per Iudicem ordinarium, re oculis subiecta vocatis partibus simpliciter, et summarie, et sine figura Iuditii, et sine solemnitate scripturae dummodo sententia proferatur in scriptis ad rei memoriam.

Cap. 1. Item est consuetudo in Lucernis sive spilleriis positis in pariete privato, vel comuni qui lucem acceperit per ipsas lucernas, quod si lucernae steterint per triginta annos in pace, et continue quod ipse lucernae non possint claudi á parte adversa.

Cap. 2. Item quod si ille qui habet lucernas non habeat Instrumentum de lucernis, nec aliquam tuitionem 30. annorum, quod si clauserit eas operando ibi vel alio modo, quod iterum ibi non poterit habere lucernas.

Page 72

(78)

Cap. 3. Item servatur de consuetudine quod si est questio de Lucernis Clausis parietibus, et lanuis que sunt in honore qui tempus pro alio debet terminari per Mustasaphum Gerundae in civitate Gerundae vel per Ordinariura Iudicem ubi non est Mustasaphus, nisi forte ista questio fuerit posita in manibus Arbitrorum, et haec vera, nisi fuerint opera publica, et generale Interese rei publicae, et comunitatum civitatis tangentia, quae solum ex privilegio supra positis operum publicorum in civitate.

Cap. 1. Est autem consuetudo quod Maritus debet assecurare medietatem dotis, et aliquid ultra super possessionibus quas tenet pro directo DominÍo, non obstante quod Maritus habet alodia, vel bona mobília, et hoc verum (79) in Rustícis, secus servatur in Iuvenibus Hominibus, et est verum quod Domini non possunt cogere Rusticos ultra dictatn obligationem aliquid assecurare super bonis mobilibus, vel immobilibus Rusticorum, et ratione firmae domini concentientis dictae obligatíoni habet Dominus duos solidos pro libra quantitatis assecuratae, quod Ius vocatur Intra Mansi.

Cap. 2. Nota quod quando res datur stimata in Dotem debetur laudemiurn Domino, et hoc verum quando fit stimatio, ut faciat venditionem quod presumitur in dubio, secus si solum stimetur, ut sciat quantum valeat, ut habeatur ratio deteriorationis, sed in feudalibus servatur const. curiae Cervariae Incipientis. Item ne super laudemio.

Cap. 1. De consuetudine huius terrae est quod mortuo Marito, uxor Rustici non potest petere dotem dum permitatur res sibi pro dote obligatas possidere, tamen haeres uxoris petere poterit invito haerede Mariti.

Cap. 2. Item quod uxor censeatur post mortem Mariti possidere bona Mariti pro dote, et sponsalitio, et facit fructus suos dummodo fecerit InPage 73ventarium iuxta constit. Ab aquesta nostra etc. Curiae Perpiniani volum. 1 const. sub. tit. dissolt. lo matrimom.

Cap. 3. Item quo uxor mortuo viro extantibus Iiberis in Pupillari aetate non poterit petere dotem sibí solvi⁷⁶ dummodo teneat bona Mariti, et recipiat fructus, et possit vivere competenter de bonis Mariti, vel de iusta (81) negotiatione sua nisi post annum luctus consolaverit ad secundas nuptias.⁷⁷

Cap. 4.⁷⁸ Item si non supersunt Liberi non potest iníra annum luctus dotem petere sibi solvi dummodo prestentur alimenta sibi de bonis mariti infra dictum annum, et quod si post annum non fiat sibi solutio, interitn recipiat fructus, et tenebit bona quousque sit sibi satisfactum et nihilhomínus potest petere dotem sibi solvi, nisi fuerit uxor rustici.

Cap. 5. Servatur tamen quod si de haereditate, et bonis Mariti ad manus uxoris pervenerit pecunia de quibus potuerit sibi solvi, fit stimatio dotis pro ratta, et si sufficerent ad solutionem integram totius dotis a moda ipsa uxor non facit fructus suos bonorum haereditatis dicti viri sui vigore dictae constitutionis Ab aquesta nostra salvo tamen si usufructus, a viro in testamento fuerit (82) ei legatus cuius verba, et conditiones iuxta voluntatem testatoris sunt servanda.

Cap. 1. Est consuetudo, quod alter coniugum⁷⁹ convolans ad secundas nuptias tenetur proprietatem lucrorum, et augmenti quae a primitívo co niuge lucratus fuisset, et acquisivisset reservare⁸⁰ liberis ülius matrimoPage 74 nii, ex quo ipsa lucra pervenerunt, non obstante pacto contrario quod pactum solum habet locum in casu non existentium liberorum tempore obitus dicti convolantis ad secunda vota.

Cap. 1, Item⁸¹ si aliquis tenuerit terram pro aliquo Domino ad tascham, non potest Invito Domino ibi edifícare domos, nec plantare arbores in fructiferas, nec etiam fructiferas, (83) nisi de earum fructibus prestetur tascha.

Et est sciendum quod tascha est undecima mensura, et ideo quando decima, et tascha, et primitia, et calcatura prestantur sic solvitur: Primo solvitur decima quae est decima raensura: secundo solvitur tascha quae est undecima mensura: tertio solvitur primitia quae est medietas decimae, et síc est decima quinta mensura; quarto solvitur calcatura, et mensura calcaturae debet esse eiusdem valoris mensurae, quae est tascha. Idem est in Braciatico quod est similis mensurae taschae. Idem media calcatura est tertia pars mensurae taschae. Item Braciaticum est eiusdem mensurae, et valorís taschae. Item Agraria,⁸² vel terrae media accipíuntur pro taschiis.

Cap. 2.⁸³ Squillata Bladii continet tres quarterias ordei, et tres avenae, et mediam quarteriam speltae ad mensuram Gerundae.

(84)

Cap. 3.⁸⁴ Per legem etiam superficies ff. qui pot. in pig. habe. Dicimus quod Dominus directus praefertur ecclesiasticae {etiam in id quod sibi debetur pro sepultura) in executione facienda contra bona Debitorum secundo Ecclesia. tertio fabru districtu quanto creditoribus pro ut fuerint priores tempore, et potiores in Iure sed praeditis omnibus praeferuntur Iudex, scriba, et alii Ministri Curíae.⁸⁵

Page 75

Cap. 1. Alodium est id, quod proprium est, et, a Nemine recognoscitur, nisi, a Deo. Est vero alodium quando aliquis aliquas res ut proprias possidet nec pro eis facit vel prestat aliquam Personam, vel servitium licet sub Rege sit tota terra, et apelktur francum alodium. Potest etiam dicí francum alodium, licet pro eo fiat Físco tributum.

(85)

Cap. 2. Item haberaus feudum pro quo prestatur servitium, et difert ab Emphyteosi quia feudum magis datur amore, et honore Dominí quam lucri. Item in feudo de Iure comuni non succedunt Feminae regulariter, quia servire non possent, sed Ín alodio, et Emphyteosi sic, scilicet eas operando, vel alias.

Cap. 3. Consuetudo est Diocesis Gerundensís quod habens mansutn obstrictum ad servitía hominalia, sive ad homines, et Feminas Domino pro quo ipse mansus tenetur non potest habere, nec tenere alíquam possessionem pro allodio, nisi probetur, vel ostendatur quod sit eius alodium, et si dubitetur de agrariis qualia debeant prestari ipsa agraria, debet Iudicari in ea conditione qua solvuntur per ipsum Rusticum de aliis possessionibus quas tenet pro Domino pro quibus minore agraria prestat ipsi Domino.

Cap. 1. De consuetudine Gerundense in(86)troductum est quod quilibet potest aedificare in suo (non obstante denuntiatione novi operis) facta Iuris firma, et etiam in pariete comuni, dum tamen deponat medietatem, vel ... in expensis factís in dicto pariete.

Cap. 2. Item servatur privilegium civitatis Gerundae indultum, quod si ille qui operatus fuerit iuraverit quod putat operari ad suum directum, et firmaverit ad notitiam sui Iudicis quod deleret ipsum opus si appareret iniustum spatium trium mentium super hoc minime observetur.

Page 76

Cap. 1. Castrum dicitur quasi casaalta seu fortis, et sic est munitum muris vel valle, ut in L. quicumque castrorum cod. de fundis limotroph. lib. 10. et L. 2. ff. ad L. Iul. magest. et consuevit habere Iurisdictionem de Iure comuni ut notat Bartol. in extrav. quoniam tit. qui sint (87) rebel. col. 12. sup. verb. Lombardiae.

Cap. 2. De consuetudine observata, et obtenta in Diocesi Gerundense Iura castri terminati quae sunt inprescriptibilia de quibus loquitur usat. Hoc quod Iuris est sanctor sunt quatuor, videlicet: Sonum, Cornu, Guaitta, Bada, et opus foranum fortitudinis castrorum; veruntamen si aedifitia contíngunt parietibus fortitudinis foraneae, Dominus Castrí habet provideri Magistris in logerio, et cibo tantum, quamdiu opus duraverit in ipso pariete, ubi ipsa aedifitia fortitudinis foraneae sunt contigua, et Homines termini ipsius castri cuiuscumque sint Domini,⁸⁶ tenentur eorum sumptibus facere totum aliud opus, et ita fuit de castro de sancto Acisclo, et de castro de Loreto, et de pluribus aliis Iudicatum.

Cap. 3.⁸⁷

Cap. 4.⁸⁸ Item est consuetudo Cathaloniae qua cavetur quod castrum cum suis terminis sit illius vicariae tantum in (88) qua est caput ipsius castri.

Cap. 5. Item est consuetudo, quod si duo vel tres Masoverii, vel Alodiaríi franchi erunt infra terminum alicuius castri habet Guerram, seu sperat habere homines masoverii Jicet sit alodium francum tnilitis vel ecdesiae tenetur operari in muris vallis ante naturalibus, sive ampites, et propugnaculis, sive barbacanas, et arqueriis debent etiam guaytare surgere, et custodire, et excubias facere et exire ad omnem castri sonum, et sequi per universum castri terminum.

§. Et si in sequendo ipse vel aliquid de suo capitur, tenetur capiens ad deliberationem ipsius, sed non vulneratur, vel necaretur non teneturPage 77homo ei veruntamen si exiret extra terminos, et caperetur non tenetur homo reddere cum nec suos imo poterit homo eum facere redimi, et res suas, et non poterit excusari alias, a praedictis faciendis (89) licet89 dicat quod Mansus suus est ita fortis quod posset se defendi absque adiutorio illius castri, non tamen tenetur operari domos infra fortalitium.

§. Sed quid si operatur turrim magnam quae est infra fortalitium? Credo quod non quia solum tenetur ad opus foraneum fortitudinis ipsius Castri.

§. Item numquid homines castri tenebuntur operari cisternam, quam Dominus vult facere intus Castrum: videtur quod sic, quia per cisternam castrum est fortius, Credo tamen contraríum per rationes, et Iura allegata in questione de turri magna. Item quia non tenetur ad aliquam mansionem intus Castrum, nisi ad opus foranutn, ut est dictum, et iam alias duplici onere gravarentur quod esse non debet.

Cap. 1. Si aliquis⁹⁰ Mansus devenerit (90) ad benevisum, Dominus Mansi potest accipere Mansum ad manum suam facto prius processu, cum causae cognitione per Iudicem ipsius Domini ordinarium, et sententia procedente, ats nisi precedente sententia inde lata non censetur ad benevisum devenisse; Et alii Domini pro quibus Rusticus Mansatae tenebat terras, quae deveniunt ad Mansus eorum facto stabilimento Mansatae per Dominum, tunc praedicti Domini pro quibus tenentur praedictae terrae tenetur praedictas terras reddere Rustico stabilito, et inde debent habere raedium tertium, et medium laudimium facta comuni stimatione dictarum terrarum,. quia ipsi Domini tenentur accipere a Rustico praedictum medium tertium, et laudimium pro rata iuxta valorem denariorum quos habuerit Dominus pro stabilimento mansi Rustico stabilito, (92) si vero terrae manso apropriatae Domino Mansi non sufficiunt ad eius annuum Censum, Dominus debet recipere de suis terris annuatim Ulud quod potest, et resiPage 78duum quod deficit debet habere pro rata cuiuslibet Dominorum praedio torum tenentium dictas terras.

§. tunc autem dicitur Mansus devenire ad benevissum cum nullus suo cessor apparet, ats ille succedit.

Cap. 2. Item est consuetudo quod sí mansus meus devenerit ad me propter defectum Personarum, et Ego stabilio dictum Mansum alii, quod cui stabilio non tenetur, nec ipse Mansus ad debíta, quae debeat Praedecessor, et hoc si inde feci processum, et Mansus fuit mibi sententialiter adiudicatus. L. vel igitur ff. de pignoribus.

Cap. 3. Nota quod usus, consuetudo, et observantia est huius terrae, quod si in aliquo Manso deficiunt tenetores, et ob hoc Dominus Mansi debet dare sive stabilire ipsura alicui (92) quod eo casu omnes possessiones quae fuerant depertinentiis dicti Mansi tornant ad ipsum Mansum, ac acquiruntur iüi cui stabilitur noviter, licet aliquae terrae teneantur per unum vel plures Dominos, et potius Ius habet ille novus tenetor in Ípsis quam ille, vel illi quibus dictae terrae fuerunt stabilitae, nisi ipsas terras per 30. annos possederint pacifice, et hoc verum est si tamen Dominus maior non possit habere, vel invenire de suo manso homines, nisi demum tornata, vel reserva tali terra in ipso manso, ats si sine hoc invenire posset Dominus, vel invenirentur Personae quae facerent suae pro terris, quae iam sunt in tali manso tempore stabilimenti, hoc casu consuetudo non vindicat sibi locum, vel nisi ipse Dominus firmasset, vel aliquid pro exita mansi habuisset de possessione, quae pro ipso Doraino tenebatur, quia hoc casu luri suo (93) videtur renuntiasse.

Cap. 1. Consuetudo est, quo si Curia pro executione Iustitiae faciat vendere alíquam rem immobiletn, et aliquis infra 30. dies qui dantur de more ad subhastamdum dicat vel offerat in ipsa re certum praetium, si in£ra proximos decem dies Curia fecerit ei tradi hastam Fiscalem, et si peterit possessionem ipsius rei quod compellitur rem emere, et praetium solvere, aliter lapsis dictis terminis non, et ita fuit pluries Iudicatum.

Cap. 2. Item servatur de consuetudine quod si cui data est hasta fiscalis, quousque Instrumentum de ipsa venditione fiímatum fuerit poPage 79test simüiter ponere, et nominare alium etnptorem loco sui, dum tamen Idoneum, qui praetium solvat, et deponat, et ílli tali tenebitur curia facere, et firmare venditionis Ins(94)trumentum, et tradere possessionem reivenditae.

Cap. 1. Observatur de consuetudine, usu, et stilo Notariorum Curiarum civitatis, et Diocesis Gerundensis quod Iniuriati, vetberati, vulnerati, et etiam, ii quibus furtum, vel aliud fore factum fuerit illatum, vel sequutum, habet, et tenetur infra decem dies denuntiare crimem malefitium, seu fore factum huiusmodi curiae seculari intra cuius Iurisdictionem fuetit perpetratum, vel perpetrata, alias inddunt in penam 10. librarum, a die comissi criminis computandos iam ats, a quocumque fuerit facta denuntiatio de praedictis.

§. Item si sonus fuerit emissus de viafos, homines congregati non audent inde recedere sine licentia Curiae sub poena centum solidorum.

Cap. 1. Omnes homines Civitatis, et vicariae Gerundae cuiuscumque sint Domini de consuetudine tenentur ire ad exercitium, hostes, et Cavalcatas, et ad sonum emissum de viafos, et pacis, et treguae, et usatici Princeps namque nec non teneantur exire ad appellitum ommes, etiam si fuerint clerici coniugati, nisi ats ex privilegio Regio ab antiquo fuerint privilegiati, quibus tamen ipsa priviJegia fuerint observata videlicet sícut sunt, homines Comandarum Sti. Ioannis Hyerosolimitani, et Homines Abbatiae Balneolarum, et Monasterii monialium Sti. DanieJis Gerundae.

Cap. 2. Item quod aliquis Homo, qui sit aetatis 70. annorum, vel qui infirmetur, vel mulieres viduae, vel Pupilli non tenentur ire, nec mitere in exercitu, veruntamen si da(96)retur redemptio pro exercitu tenetur quilibet eorum contribuere partem suam.

§. Item sexagenarius excusatur a Pugna de Consuetudine.

Page 80

Cap. 1. Nota quod apellitus est (sicut de consuetudine fuít Interpretatum) sonum de via fora, qui emititur ex ab rupto, vel exequítur absque vexillo extra formam processus soni emissi, et ideo privilegiato quod non teneantur ire ad apellitum sicut videtur in aliquibus privilegiis contineri non tenentur ire ad sonum, nec solvere in compositione quae fit pro tali sonu, et ita fuit antíquitus iudicatum.

Cap. 2. Ad exercitium pro executione soní emissi sacramentalis non tenentur exire, nisi qui ad illius regulae observantiam se Iuramento aut alias adstringerunt secundum formam privilegii Regii inde concessi, salvis privilegiatis, (97) et exemptis, ut in ipso privilegio continetur.

Cap. 1. Servatur de consuetudine quod si aliquis in campo, vinea, vel horto, vel aliis possessionibus animalia alicuius in malefitio quod vulgariter dicitur tala reperietur, seu invenerit potest ipsa animalia capere, et tamdiu tetinere donec in damno, et banno fuerit sibi a Dominis Animalíum satisfactum.

Cap. 2. Generali consuetudine cavetur quod licitum sit cuilibet, ut si invenerit animalia aratoria, sive quaelibet alia in suo malefitio, quod vulgariter dicítur tala ea capere potest, et tamdiu tenere donec sibi cautum fuerit, et satisfactum a Dominis Animalium.

Cap. 1. Est consuetudo Generalis (98) huius terrae, quod pro poenis et debitis Fiscalibus fit prompta, et rigurosa executio in Personis, et bonis Debitorum apellatione cessante,. et haec consuetudo iuvatur, per. L. etPage 81publicarum necessitatum cod. quorum apellat. non recip. et hoc verum ubi per confessionem, aut ats legitime constat de debito ats captis pignoribus non litigatut, sed lata sententia Fiscus non apellat.

Cap. 2. Pari modo et forma de antiqua consuetudine servatur quod pro salariis Iudicum, Offitialium, Advocatorum, Procuratorum, et scriptorum IuditiaJium, ac etiam probis tractis in ipsis salariis fít prompta executio in bonis Htigantium, non admissa luris firma, et apellatione refecta, sed eo ipso quod per acta, aut ats legitime constat de salariis, tamquam de re ludicata fit prompta executio, ut est dictum, et (99) a canceÜaria regia quotidie emanant pro iis litterae executoriae in quibus dicitur quod fiat executio tamquam pro debito fiscali cum dignus sit mercenarius mercede sua.

Cap. 1. Usantia est Curiarum Gerundae favore Reipublicae observata, quod quicumque portaverit, et immisserit victualia intus Ipsam civitatem est ipso facto guidatus cum Animalibus, et aliis rebus suis stando, et redeundo.

Haec tamen usantia, est hodie per ordinarios offitialium Curiae Regiae certo modo limitata, ut apparet in regestris.curiae ipsius.

Cap. 1. Si venditionis Instrumentum in quo fuerit appositum {100) in margine notae stat pro cancellando, et absolvendo per aliquem ex contrahentibus, vel alio tertio resolvatur, et cancelletur Instrumentum debetur Domino pro quo res quae venditur tenetur medium tertíum licet venditio plene non fuerit sortita effectum.

Page 82

Cap. 1. Homo alicuius tenetur prestare sacramentum, et homagium Fidelitatis Domino Castri ubi moratur, in quo Dominus Castri habet Iurisdictionem hostem vel Cavalcatam.

Cap. 1. Item quod Fundus dotalis potest alienari dummodo uxor iuret, quia tenetur servare Iuramentum.

Cap. 1. Item quod vicarius, et Ba(10I)idus, et alii offitiales non debent aliquem tenere captum, qui velit indoneé firmare ius vel manulevare se idonee nisi pro crimine Homicidü vel alio crimíne de quo meretur Iustitiam corporalem.

Cap. 1. Item quod illi qui intrant in Civitatem, vel exeunt cum armis non incidunt in Bannis prohibitionis armorum.

Cap. 1. Item quod Curia donat sex menses pro vendendis honoribus debitoris, qui iurat se non habere res mobiles de quibus creditori possit satisfacere.

Page 83

Cap. 1. Item est consuetudo quod in causis ubi petitur sacramentum calumniae prestari, si (102) causa est inter Dominum, et Rusticum, quod vassallus sive Rustkus non sit solidus, et affocatus ipsius Domini debet iurare de calumnia, et non Dominus, aliter uterque iurat excepto Fisco, qui non iurat de calumnia, sed tenetur respondere per suam legalitatem.

Cap. 1. Item⁹¹ quod in citationibus, et assignationibus, et aliis intimationibus per Curiam faciendis statur relationi unius sagionis, vel Nuntii Iurati dummodo reperiatur scriptum in regestris vel actís curiae quae relatio habet fieri infra decem dies.

Cap. 1. Item quod quicumque forensis qui steterint in Gerunda per unum annum, et unum diem habetur pro cive, et non potest peti, a Domino de cuíus Domínio fuit oriundus (103) nisi si homagii, et solidantiae prius prestiterit, vel infra annum praedictum.

Cap. 1. Item quod si aliquis qui fecerít Iniuriam corporalem civi Gerundae non potest guidari per aliquem offitialem quod veniat vel stet Gerundae nisi íirmasset ibi de iure vel Iniuriatus consentiret.

Page 84

Cap. 1. Item quod quilibet civis, vel habitator Gerundae potest molere Bladum suum ubicumque voluerint exceptis moneriis, Flaqueriis, et tudeis qui debent molere ad molendina regalia.

Cap. 1. Item quod aliquis Curritor non sit Mercator illarum mercium de quibus erit Cur(104)ritor nec de Ipsis mercibus teneat in domo sua.

Cap.1⁹² Item quod Notarii, et Scriptores Iurati Curiarum non intromitant se de offitio Iudkandi, advocandi, et procurandi ín Iuditiis.

Cap. 2. Item quod Carcerarius non potest esse Procurator, Iudex, vel Inquisitor.

Cap. 1. De consuetudine Cathaloniae L. 21. qui cum telo C. ad. L. Cornel. de sic. quo ad infligendam poenam mortis seu mutilationis non servatur ín Cathalonia quidquid cencerit L. cornel. de sicar. non propositum solum, sed eventus quod ad inflictionem poenarum debent singulariter attendere. Et Ideo Dna Maria Regina Aragonum (105) Primogenita Castellae coniux, et locum tenens Generalis Domini Alfonsi Regii Aragonum in causa Agressionis, seu combatimenti Domorum vallis quae ductaPage 85fuit in Regia Audientia inter vicarium, et ludicem, et Procuratorem Fiscalem Domini Regis ex una parte, et Iuratos vallis de Corneliano parte ex altera Barcinonae die 21. septembris anno a nativitate Domíni 1421. definitive sententiavit, et declaravit cognitionetn, sive exercitium Iurisdictíonis dictae vallís quantum ad aggestionem domorum cum armis, et eos qui armati sunt, seu ats aliquem, vel aliquos cum armis, mente, et proposito deliberato aggrediuntur dum tamen mors inde non fuerit sequuta, vel vulnera inflicta, ad Baiulum dictae villae pertinere, et non addíctum vicarium, vel alios offitiales. Idem declaravit Dominus Rex super Iurisdictione de Balneolis.

Cap. 1. Si Rustkus Iuraverit tenere Hostagium creditori sine con. censu Domini poterit a Domino Compelli ut exeat ab Hostagio, et tenat mansum affocatum, quia illud Iuramentum non poterat praeiudicare priori iuri Domini sui, sine cuius concensu iuraverit. Interim tamen debet tenere hostagia, et servare iuramentum suum, nisi Dominus suus postquam scriverit contradixerit.

Sed servatur de consuetudine quod si Rustici pro debitis suis, vel alienis se obligant in Personis et bonis fit in eis executio per Curiam, etiam Domini tali obligationi non concenserint salva tamen proprietate in Iuribus Mansatae Domino competentibus in quibus nuüatenus preiudicatur Domino, et ita fuit servatum in executione, et non fuit visum contrarium observari, et practicari.

Cap. 1. Et tamen consuetudo quod pro obligatione ad poenam tertii quis non capitur, nisi fuerit facta talis obligatio, seu scriptura tertii in Curia Regia privilegiata, et sunt Curiae Regiae Gerundae, Bisulduni, et Curia Vicarii Barcinonae in factis ad poenam tertii quis non capitur in Persona Domini Regis, licet ipsi Barones, vel aliis in suis Iurisdictionibus capiant de facto, et malé quia est contra generales constitutiones Cathaloniae.

Page 86

Cap. 1. Feriae messium de consuetudíne Gerundense incipiunt prima lunii, et durant usque ad festum B. Margaritae, quae est die 20. mensis Iulii. Finium praedictae consuetudines.

Laus Deo.

Page 87

A

De Apellationibus ..... fol. 28

De Allodiis, et qualiter indub.

prestari deb. agraria .... 84

De Apellitu, sibe deso de via fora .................. 96

De Armis ............... 101

Ad L.Corneliam de Sicar . . 104

B

De foro competenti ....... 21

De feudo honorato........ 43

De fundo dotali .......... 100

De feriis ................ 107

De Guidatico victualium.......99

De Cautione expensar..... 21

De contrac'tu Emphyteotico feudali, et Censuali ..... 39

De Calumniae Iuramento .. 101

De Cibibus, et Incolis .... 102

De Comertiis, et Mercator . 103

D

De Dilationibus .......... 23

De Deposito, et Comodato . 32

De Dote, et donat. propt nupt ................. 48

De Dote Cauta, et assecurata Rusticis ............... 78

De Deiatoribus, et denuntia toribus ............... 94

E

De Empara ............. 19

De Emptione, et vendit. .. 33

De Executione, et venditione bonorum immobilium .... 101

H

De Hominibus propriis, ats de statu hominum ......... 9

De Hoste et Cavalcata..... 95

De Hostagüs, et obligationibus Rusticorum ............ 106

I

De Iuribus personal. a Rust. et Iubenib ............... 3

De Iuditiis, et firm. Iuris . . 18

De Iure iurando.......... 27

De Iurib. legitimae etc. ... 58

De Iure Baiuli............ 71

De Iure Cugutiae......... 75

De Iurib. Castror. terminat. 86

De Iure Hastae Ficalis..... 93

De Iure Fisci et ut pro poena etc................... 97

De Iuramento, et Homagio fidelitatis ............... 100

De Iniuriis............... 103

Page 88

De Libellis .............. 22

De locato, et conducto .... 38

De laudemío, tertio etc. . . . 62

De lucro seu augmento nuptiali 82

M

De Manuleutis ........... 100

De Molendinís ........... 103

N

De Novi operis nuntiatione . 85 O

De operib. Libertor....... 74

De obligatione ad poenam tertii 107

De Probatio, et edendo .... 25

De Prescriptionibus ....... 21

De Praebendis, et arrendamento etc................. 30

De Probationibus ats de Prae sumptionibus etc....... 26

Quando Mansus devenit ad benebissum etc......... 89

R

De Rebus Ecctes. alienandis etc................... 31

De Re taschali, et censuali . 42

De redempt. Homin. et Mulíer 72

De sequestro, et empara ... 24

De successionibus ab Intestat. 51

De Sepulturis ............ 57

De servitut. urban. Praed. . 77

De soluto matrim. quemad etc................... 80

De sagionibus ........... 102

De servitutibus .......... 76

De stat quod poenitur etc. 99

T

De tempore dato citatis quimorantur extra Givitat. . . 23

De testament., et ultimis voluntatibus ............. 49

De testamento sacramentali 51

De taschüs, Decimis, Agrariis etc................... 82

De talea et damno dato ... 97

U

Ut liceat Domínis capere propria authoritate honores suos 75

Ut vinea putetur etc....... 76

Ut unus curialium non se intromitat etc............ 104

X

Y

Z

Page 89

1. Aunque la Agricultura en tiempos tnuy antiguos fue de grande estimacion carol. sigon. de antiquit. Iur. Rom. lib. 6. cap. 6. Plin. Natur. Histor. lib. 19. cap. 1. et 2. Revat. cum opin. de privil. Rustíc. lib. 1. solorzan. de Iur. Indiar. lib. 1. cap. 7. n. 14. Como mas conveniente entre todas las artes de la republica, Aristotel. polít. 7. cap. 4. tiraquel de Nobil. cap. 32. bastit enzaharla Marco Tulio Ciceron de senect. con decir que de las artes que ñnden ganancia es la mejor, mas fecunda, mas dulce, y digna de qualquier bombre libre, y en otra parte pro RocIo apunta, que nuestros mayores de una debil, y minitna Republica nos la dexaron floreciente; cuydando igualmente los Emperadores de la Agricultum, que de k Guerra Plin. líb. 18. cap. 3 et 6. et in paneg. troyan. Fermosin. in cap. 1. de serv. non ordin. quest. 1. n. 14.

2. Pero despues iíegó, a muy miserable estado en tiempo de los Romanos por los motivos que expressan Columel. de Rustic. in praefat. Amaya ad 1. 29. Col. de Decurion. n. 1. y por esso les fué preciso valerse de los esclavos, y Persottas condicionales para la labranza. Marco Barro de Re Rustic. lib. 1, cap. 17. Brisson. lib. 2. select. cap. 9. Iusto. Lipsi. lib. 2. elect. cap. 15. Marcel. ad Sueton. cap. 8. n. 6. connan. tom. 2. cap. 10. Fermosin. in dict. cap. 1. de Serv. non ord. quest. 1. n. 40. Amaya ad dict. 1. 29. cod. de Decur. n. 1.

3. De lo que nació una muchedumbre de Labradores de diferente condicion segun el texto de la L. servos. 12. cod. de Agric. lib. 11. Ia glosa, y DD. sobre esse titulo: olib. de act. part. 2. lib. 1. cap. 14. n. 66., y los unos eran esclavos, como se ve en los textos de la L. si quis Inquilinus 112. ff. de legat. 1. L. quaessitum 12. §. Alphenus L. si mancipiae, et tot. tit. f£. de fund. ínst. L. quemadmodum 7. cod. de Agric. lib. 11. y lo refiere Castillo Ramirez de leg. Reg. §. 34. n. 1. y los otros eran libres, pero con libertad condicionada, y havia de varias condiciones. speculat. tit. de feud. §. ult. Marquilles in usatico Placitum. renat. de Iurisduct. Andi. lib. 1. cap. 30. numero 1.

4. De forma que de esta ultima especie havia unos que se llamaban Adscriptkios a causa que con escritura se obligaban a cultivar algunas tierras para siempre habitar en ellas sin alejar su habitacion por ningun modo, niPage 90abandonar la cultura, y pagar ciertos redditos de los Predios, y de estos bablan la Ley cum scimus cod. de Agric. L. cum satis L. colonos cod. eod. L. 2.cod. in quibus causis coloni lib. 11. L. quicumque cod. de re tnilit. L. 12. L. quisquis 16. L. sí quis. 20. L. tubemus 37. cod. de Episcop. et cler. y lo refieren Cobar. rub. in cap. quamvis pactutn 2, part. §. 1. de pact. lib. 6. Garcia toletan in rubr. cod. de Agric. Velasq. de Iur. Emphyt. part. 1. quest. 33. n. 3. Baeza de Inope debit. cap. 2. n. 40. Amazeva de potest. in se ipsum cap. 17. n, 23. Donel. Comment. 2. cap. 9. thomas sanchez de raatrim. líb. 7. quest. 19. n. 1.

5. Otros se llamaban Censitos los quales se discribian en los libros censuarios con los Predios, que bavian de cultivar, y pagar tos tributos. L. 4. L. cum scimus 21. cod. de Agric; et censit. L. 2. cod. in quibus causis coloni velazq. de Iur. emphiit. part. 1. quest. 32, n. 5. Anton Faber. in Papin. tit. 5. part. 2. illat. 7. Amaya ad dict. 1. 29. cod. de Decurion. n. 6. Fermosin. in dist. cap. 1. de servis. non ord. quest. 1. n. 44.

6. Otros se llamaban Colonos Perpetuos que eran los que fingiendose Invalidos o enfermos mendigaban, y probandoles sus fingimientos se hacian perpetuos colonos para el cultivo de las tierras L, unica cod. de mendicant. valid. lib. 11. Garcia toletan. in ead. rubr. et in rubr. de Agric. et censit. n. 5. velazq. de Iur. emphiit. dict. cap. 37. n. 2,

7. Qtros eran Condítionales que se obligaban a la Labranza por 30. años en cula concequencia eran vinculados a la obligacion de la perpetua Cultura. L. Agricolarum 19. L. litibus 20. L. 21. $. L. 23. cod. de Agric. et censit. lib. 11. L. eum 6. cod. de fundo rei priu. Hb. 11. Gracia toletan. ubi supra n. 6. y estos propriamente se llamaban colonos Isidor. Hispalen. lib. 6. origin. cap. 4. m. varron lib. 1. de re Rustic. cap, 17. D. Nicolau de castro exercit. 1. n. 29. salvian. lib. 5. de provident. Dei, y de estos habla el cap. 34. de las costumbres de Cataluña sub. tit. de Feus. et Postats. Socarrats in cap. Homagium n. 7.

8. Se llamaban otros Inquilinos los quales también se obligaban perpetuamente a trabajar las tierras, pero podian habitar en otras partes, y cultivar por si, 6 por otros L. possessionum 11. cod. comm. utriusque Iudic. glos. in L. 1. et in 1. definimus cod. de Agricol, et censit. Garcia toletan. ubi supra n. 7. Amaya ad díct. L. 29. de Decurion. n. 7.

9. Otros se llamaban Originarios y eran los Hijos que nacian de los Adscripticios, y estos eran obligados a la misma perpetua agñcultum, y habitacion de sus Padres, L. definimus L, cum scimus L. ne diutius cod. de Agric. et censit. L. tubemus 14, cod. sacrosant. Eccles. Azor. Instit. moral. part. 2. líb. 2. cap. 32. quest. 4. menoch. de retinend. posses. remed. 3. n° 116. suarez de censur. disp. 91. sect. 3. n. 15. Barbos. in can. quiPage 91autem 11. distinct 14. n. 1. velasq. de Iur. Emphiit. quest. 37. n. 15., y se llamaban taks porque eran obnoxius a la perpetua labranza por razón del origen de sus Padres, Velazq. loc. cit. covarrub. in cap. quamvis pactum 2. part. § 1. n. 1. Fermosin. ubi sup. quest. 1. n. 38. D. Nicolas de castro ubi sup. n. 28. Gregor lopez in L. 89. tit. 18. part. 3. Marquilles in usatico placitum.

10. Otros finalmente se llamaban de Mansada, a los quales los Dueños les entregaban las masias con pactos annuos de obras serviles sugetandose á la Jurisdiccion del señor de la Masia. Albarot in proem. Feud vers. sunt praeterea speculator tit. de feudis §. quoniam n. 38. Bersicons. 155. n. 22. Renart. Chopin. de leg. lib. 1. cap. 30. Avendaño de cen. cap. 12. n. 1. Garcia de expens. cap. 9. n. 52. Larrea alleg. Fiscal. decis. 44. n. 8.

11. Aunque los referidos Labmdores tenian los diferentes nombm, que tengo expresados, pero, a todos se les adeptaba el de Adscripticios, y este era el principal según los textos de la 1. si quis Presb. 20. cod. de episc. de Cleric. L. qui cumq. 10. cod. de re milit. L. 1. cod. de tiron. lib. 12. l. 6. et 18. cod. de Agric. Amaya ad dici. 1. 29. n. 97. Anton Peres, et ad dict. tit. cod. de Agric. Fermosin. in dict. cap. 1. quest. 1. de servit. non ordinan. n. 45. connan. comen. 2. cap. 10. Gonzal. in cap. 3. de inmunit. Eccles. n. 6. Petrus Gregor. sintag. Lib. 18. cap. 23.

12. Y el motivo de apellidarse Adscripticios era porque estaban escritos con obligacion de la Labranza de la Herra sin poderse apartar de su obligacion segurt la L. colono 15. cod. de Agrk. y los AA. citados num°. 4. por cuia causa se Ihmaban miembros de la misma tierra L. cum satis cod. eod. y porcion del fundo L. tubemus 14. cod. de sacrosant. Eccles. tiraquel: de retract. consang. §. 1. glos. 7. num°. 119. Brunnaman. indict 1. tubemus Callist. Ratnir. de leg. Reg. §. 34. n. 2. Solorsan de Indiar. gubern. lib. 1. cap. 3. n. 27. y le computaban entre los immuebles Dn. Nicolas de Castro Exert. 1. n. 38. ibi: quasi membra quedam, et viscera possessionum quamvis natura rei disiuncta, et separata intellectu tamen iuris coherentia Fermosin. dict. quest. 1. n. 50. ibi: Adscriptitium esse fundi portionera inter immobilia computari, quia, et si naturaliter sit distinctum corpus a fundo est tamen pars instrumentalis ipsius fundi Anton. Pichard. in §. sed aliquando n. 2. instit. de usucap.

13. Aunque el uso de estos Labradores escritos empezó en tiempo del Emperador Constanttno el Magno, como notó Barb. de Benef. lib. 2. cap. 10. Y fué introducido por los Romanos segun advirtió D. Nicolás de Castro exercit. 1. n. 22. Pero passó despues el mismo uso a muchos Reynos, y Provincias baxo empero de diferentes nombres speculator tit. de feud. §. quoniam Baro de Benef. cap. 10. Castro exercit. 1. n. 35. solorsan. de Indiar.Page 92gubern. líb. 1. cap. 3. En Itatia, y en el Ducado de Milán se apellidaban Mensarios assi cotno en otras Provincias Hombres de Mensata Velasq. quest. 37. n. £in. En Saboya, y en otras partes taüabiles Faber in Iurisp. tit. 2. princ. 2. illat. 7. En Cermania Hombres proprios. Huzanin trac. de Hom. prop. Gail. de pignor. observ. 8. Hering. de fideius. cap. 7. a n. 317: solorzan Ioco sub. cit. n. 35. En Vrancia mano tnuerta. Velazq. cap. 37. n. 19. Castillo Ramir. §. 33. n. 5. §. 34. n. 12. in fin. Oliba de Iur. Fisci. cap. 7. n. 6. En Aragon vassallos de servitud. Reg. sesse. decis. 36. et 37. n. 21. Ramires de leg. Reg. §. 32. n. 4. et 31. solorzan. cap. 3. n. 36. Ett elPerú Ianaconas. Y en el Mexico Naborios, Solorsan cap. 3. n. 3.

14. Pero en Catbaluña se llamaban Hombres Proprios {como en Germania) Calic. in usat. Quis viderit col. 4. ibi: Vassalti nomine comprehenditur non solum homo propius, et solidus sive Adscriptus; et in Usat. Placitare n. 5. et 7. Marquil in cod. Usat. socarr. in cap. si aliquis n. 28. 30, et 31. ibi: homines propríi solidi seu Adscriptitii⁹³ canc. part. 3. cap. 1. n. 184. ibi: Et alius est Emphiiteuta qui est proprietarius in Manso, et dicitur apud alíquos Homo de mansata ut nota Cassaneus in consuet. Burgund. rub. 9. n. 4. et apud nos Homo proprius, qui honori se addixit, de quibus loquitur rub. de Agric. et censitis lib. 11. cod. et tit. MuriJegulis, et tit. de fabricen, et L. unica cod. de colonis thracen. eod. lib. et in Iur. nostro tit. de Homens propris. Franc. solsona de capibreu. part. 71. ibi: Isti homines proprii de Iure civilí vocantur Adscríptitü, et de istis habes cod. de Agric. et censit. 1. diutius lib. 11.

15. O bien se llamaban Rusticos o Pageses de ramensa, o redempcion haviendo. la costumbre de redimirse. Marquilles in usat. de rebus, et in usat placitum fol. 75. ibi: Et hitales in Cathalonia vocantur Homines de redemptione ubi scilicet redirai consueverunt. et ibi: tu dicas quod Adscriptitius, sive homo de redemptione suficit etc. et in usat. de instalis Oliva de Iur. Fisci cap. 9. num. 18. ibi: Origo Papensi de Redimentia quos lex civilis Romanorum vocat Adscriptitios etc: et ibi: Quorum lurium multa sunt reformata per Alphonsum IV. in constit. Item commemorans tit. de Homens propris in quo antiqua Iura collocantur de Hominibus propriis colonis Adscriptitiis Calist. Ramir. de leg. Regia 34, n. 2. ibi: Ac in Principatu Cathaloniae in regione quae vocatur Ampurdan vassalli illi Nobilium, qui vulgo dicebantur de Remensa, quorum tam dura conditio per sententiam arbitralem a Rege nostro Catholico latam die 21 Aprilis anno Domini 1486. indesuetudinem habiit Dn. Ioan solorsan. de Indiar. gubern. dict. cap. 3. n. 34. ibi: Aliorum similium vassallorum neminit quiPage 93in Principatu Cathaloniae dicuntur de Remensa Zurita Annal. Aragon. lib. 20. cap. 52.

16. Cuia costumbre de redimir era en todo el Obispado de Gerona (en cuios limites se halla la Masia de que se trata) en el obispado de Vique, y en el de Barcetona basta el Rio de Llobregat conforme es texto expresso in cap. habito de Homagio 35. in commemorationibus Petri Albertí sub. tit. de feus. y Postats. Mieres collat 2. cap. 35. n. 1. et 7. ibi: quia presumptio est quod fit de Mansata, quía omnes Rustici habitantes trans flumen Lupricati in aliquo Castro praesumuntur ad strícti gleve attenta generali consuetudine nisi evidenter probetur contrarium Hyeronimi de Zurita in Annal. Aragon. dict. lib. 20. cap. 52. ibi: y que estes eran Hombres de Kemensa que havia en Cathaluña la vieja, et ibi: Por el nombre bien se dexa entender que debian ser de mucha gravesa áquellas que llamaban malas costumbres, pues no se podian eximir de aquellas sino rescatandose, y redimiendose, como esclavos, y de aquella redempcion dixeron en Cathaluña Remensa.

17. Estos Hombres proprios, o Rusticos de Remensa eran, de tres clases segun las comtituciones 1. 2. 3. y 4. tit. de Hombres proprios los unos eran Pageses Mayores, ó Mansatos los quales tenian masia, y la cultibaban con un par de Bueyes. Marquilles in usat. de aliis namque col. 3., y el manso ó Masia era la Rural habitacion det Rustico, Despuiol in Repertor. verbo. castrum; Y debia el manso tener tantas possessiones quantas se necessitaban en un año para arar dos Bueyes. Glos. in cap. 1. de cens. Marquil. ín dict. usat. fol. 158. Cassaneus cons. 18. n. 21. Borrell. de Magist. edit. lib. 4. cap. 9. a n. 36. Iul. capon. discep. 61. a n. 8.

18. Otros eran menores que se llamaban Borderios, o Massoneros. porque tenian un manso pequeño, ó bien una quarta parte de tnasia, que se llamaba Pernata Marquil. in dict. usat. fol. 159., o biert que tenian la mitad de una masia, Despuiol in repert. verb. castrum. miercolum 4 cap. 23. socarr. cap. habito n. 40.

19. Otros se llamaban Exios, o Evedarios, o Hombres Jovenes, los quaks no tenian masia ni parte de etla para el señor, si solamente su Persona Mier. Collat. 11. cap. 3. n. 36. et 37. y eran los mismos hijos, y la prole de los Hombres proprios, y Adscripticios, y se llamaban originarios segun los AA. citados n. 11. Y estos hijos se hacian Hombres proprios o Adscripticios tio solamente por el derecbo (comun cotno dexo probado) si tambien por el municipal que es el cap. 35. sub. tit. de feus. y Postats ibi: Homens solius qui no son cavallers son aixi estrets a sos señors que llurs fills son homens de Ilurs señors aixique no poden fer Matrimoni, né dels masos partir, ePage 94si ho fan convenient es ques reheman. y lo refiere largamente socctrr. in dict. cap. babito n. 8.

20. Estos Hombres proprios tuvieron su origen en Cathaluña en tiempos muy antiguos, y mucho antes que los Feudatarios, y Emphiteotas, pues los havia en tiempo que era ocupada de los Sarracenos: Oliva de accion part. 1. lib. 3. a n. 22. y aun les havia antes en tiempo de los Godos (que entmron a España cerca el año 404. como refiere Oliva dict. cap. 3. n. 1. et cap. 2. n. 4.) y se colige de que el derecho de los Godos no era estraño del de los Romanos. Oliva dict. cap. 3. n. 61. Si que el de aquellos era emulo de estos, Oroscius ad. 1. Ius Gentium n, 1. ff. de Iust., et Iur. Ramirez de leg. Reg. §. 27. n, 14. Zaavedra in Corona Gothica, et Austriaca Cap. 15. Higer ad coronicam Luir. prad. anno 610. ibi: Quod Reges Gothorum coronarentur, et ungerentur id faciebant ad imitationem Constantinopolitanorum Imperatorum quorum omnes actiones tam in Ecclesiasticis immitabuntur; Y de otras gentes no sugetas a los Romanos lo refiere Baro de Benef. lib. 2. cap. 6. ibi: ut taceam eas gentes quae dícto audientes Romanis numquam fuere, leges tamen, moresque eorum sine ultro ob Magestatem famamque Imperii ascivisse.

21. A mas que en Catbaluña, y restante de esta Penimuk, mientrasfué dominada de los Emperadores Romanos fué observado el derecho Romano kasta que los Godos ocuparon la España cerca el año 404 en tiempo de Honorio V. Emperador como advierte Oliva de action. part. 1. lib. 3. cap. 2. a n. 3. et cap. 4. n. 46. y por la misma razon afirma Baro de Benef. dict. lib. 2. cap. 6. que llegó su Patria de la misma Republica Romana ibi: ex Republica Romana in nostram venisse confecturam habeo quod illa antiquior sit, et tota Gallia, Britaniaque olim Romanis paruerit: id quod ex nostris annualibus constat. Y que en tiempo de que reynaron hs Emperadores Romanos, fuessen ya introducidos dichos Hombres proprios, queda provado a n.° 2. y lo expresa Antonio Capiic. decis 168. n. 2.: ibi: secundum est tempus a quo Imperatores regnaverunt, et similiter hoc tempore alia subiectorum species introducta fuit, qui dicebantur Homines alteríus, poterat enim quis alterius homo efici perpactum, et conventionem, ut dicit Speculator in tit. de feud. §. 2. vers. prirao etc. Biene que en los Reynos de Castilla no fueron conocidos otros Hombres proprios Gregor. Lopez in 1. 2. tit. 18. part. 4. covarrub. ubi supra. Garcia toletan. in dict. rubr. n. 13. et in rubr. cod. in quibus causis coloni n. 7. Fermosin in dict. cap. 2. de servis non ordin. quest. 1. n. 13. solorsan. dict. cap. 2. n. 61. Navar, cons. 1. tit. de constit. n. 83. Barbos. ad L. 2. cod. de prescrip. n. 192.

22. Estos Hombres propños, e Adstricticios se constituian de dos manePage 95ras: primeratnente por la prescripcion de 30. años, esto e$ que por semejante transcurso de tiempo cultivassen las tierras con successiva habitacion en la masia, pues entonzes ellos, y su posteridad quedaban obligados a la perpetua Cultura como se infiere de los textos in L. 5. et 6. et L. 14. lib. 19. L. cum satis cod. de Agric. et censít. 1. 1. cod. de Praed. thamiac. 1. 1. cod. de colon. Palestin. cap. multorum de ludich. ibi: tamen quia colendis terris eomm diutius adfecerunt cap. 34. consuet. Cathal. sub. tit. de feus. y postats. ubi socarrats n, 7. Marquil. in usat. Pladtum vers. Quero 10. Petrus Gregor. Partit, Iur. canon. lib. 3. tít. 2. Cap. 4. Garcia toletan. ubi supra n. 6. solorsan dict. lib. 1. cap. 3. n. 20. et 27.

23. Secundariantente con publica escritura con la qual promeüan no dexar perpetuamente la habitacion de la tnaúa, y cultivo de las tierras, y confessavan ser Hombres proprios, y Adscripticios L. cum scimus 22. cod. de Agric. Marquil. in dict. usat. plactum vers. quero 10. socarrats in cap. licet de Iure Roman. n. 1. et 25. et in cap. nuÜus 36. n. 14. Petrus Gregor. dict. cap. 4. Brunneman. ad dict. 1. 22. cod. de Agric. Garcia toletan. ad dict. rubr. n. 3. et 14. Camil. Borrel. in Reg. Cathol. prestan. cap. 64. n. 39. solorsan. dict. cap. 3. num° 23. y en Catbaluña se expressa en el texto dict. cap. 35. consuet. Cathalon. sub. tit. de feus. y postats ubi socarr. n. 10. ibi dict. quod istud, et de rigore Iuris civilis, hic vero Iure consuetudinario fuit introductum quod liber homo per pactiones cum interventu scripturae se constituat scriptitium, et sic per istud Ius consuetudinarium tamquam posterius derogatum est ipsi Iuri communi requirenti binas scripturas etc. y lo mismo Solsona in stilo capibreviandi sub rubr. forma Instrumenti quo quis se constituit.

24. Las Causaks de constitubirse estos Hombres propños, y Adscripcticios tuvieron su origen en algunas partes, porque siendo presos en la Guerra se obligaban a los expresados servicios con el concentimiento de los soberanos introduciendolo assi la costumbre. Solorzan dict. lib. 1. cap. 3. n. 64. CalIist. Ramir. de lege Regia dict. §. 32. o porque siendo condenados por algunos delitos por pacto se hacian Hombres proprios Speculator tit. de feud. §. 2. Capiic. decis. 168. n. 2 o porque libremente mediante el precio que se convenia se sugetaban a otra condicion servil. Capiic. ibidem n. 2. Fermosin. dict. quest. 1. num. 42. o porque siendo Pobres acceptaban para alimentarse las pocessiones con los referidos pactos. Nicol. de Castro dict. exercit. 1. n. 29. o porque gravados con tnucho es alieno, o con elpeso de los tributos se entregaban â la referida lewitud Af. lic. ad constit. Reg. Civil. lib. 3. rubr. 2. Valasc. dict. quest. 37. a 9. o porque siendo como eran divididos ios bienes raizes con grande desigualdad. Y que los Possehedores no podian por si cultivarles todos, y los que no tenian raizes perecian de hambre, parecióPage 96por la precision conveniente conceder en Emphyteusis muchos fundos con la obligacion de ser hombres proprios, o Adscñpücios perpetuamente ellos, y su posteñdad. Faber in Iurisp. Papinian. tit. 5. pr. 2. illat. 7. Callist. Ramir. dict. §. 34. num. 1. Y aunque refieren otra razon. Oliva de action. part. 1. lib. 3. num°. 37. socar. in dict. cap. Item in princ. Pero se han de entender de las servitudes, y tributos que los Hombres propios contribuian en tiempo de los sarracenos, como se colige de lo que escñve Zurita Annal. Aragon. lib. 20 cap. 52.

25. Los referidos Hombres propños o Adscripticios aunque realmente eran libres, pero eran de tal condicion, y limitada libertad, que una vez constituhidos, no podian apartane, si que eran precisados a aplicarse a la perpetua Cultura y habian üempre de habitar en la Masia 1. coloni. 15. cod. de Agric. et censit. 1. omnes 6. cod. eod. ibi: omnes omnino fugitivos Adscripticios colonos vel Inquilinos sine ullo sexus muneris, conditionisque discrimine ad antiquos penates ubi censiti atque educati, natique sunt Provintiis Presidentes redire compellant Amaya ad dict. 1. 29. n. 15. Fermosin. dict. quest. 1. n. 38. constit. 2. 3. et 5. tit. de homens propris, MarquiJ. in usat. bonum usatic. Col. 1. Mier. collat. 2. cap. 25. Despuiol in repertor. verbo homo solidus; oliva de action. par. 2. cap. 1. num° 184. Canc. par. 3. dict. cap. 1. n. 184. Callist. Ramirez § 23. n. 31. et 32. solorzan dict. cap. 3. num. 20. et 44. Grivel. decis. 137.

26. No podian aspirar a otro oficio, ni ministeno, aunquefuese la milicia dict. I. quemadmodum 7. 1. omnes profugi. 8. 1. litibus 20. cod. de Agric. et Censit. 1. 1. cod. de colon. Palestin. 1. 1. cod. de colon. tharcen. 1. Cura Privilegi cod. qui milit. posto. lib. 12. cap. 3. ubi Abbas de immunit. Ecctes. solorzan. dict. cap. 3. n. 20. No podian tonsurarse, ni promoverse a sagrados ordenes invitos los Dueños 1. quisquis 16. cod. de Episc. et Cleric. ibi: quisquis censitus fuerit adnotatus, invito agri. Dominio temperet ab omni clericatu. 1. Iubemus 36. et authent. Adscripticios cod. eod. can. generalis etiam 12. distínct. 54. can. si quis 7. distinc. 55. Nobel. 123. cap. 17, (si no que huviesse precedido Caucion idonea de convenirse con los señores por pretexto de redempcion segun la Constit. 154. de la Provincia tarragonense subtit. de servis non ordin. lib. 1. Marquil. in usat. de reb. col. 1. Mier. collat. 2. cap. 25. n. 8. socarr, in cap. licet. 33. en 24. Donel comment. lib. 2. Cap. 9. Iit. V. Petrus Gregor. Partition. Iuris Canon. lib. 3. tit. 2. cap. 4. Brunneman. ad dict. 1. Iubemus 37. cod. de Episc. et Cleric. Fermosin. in rubric. de servis non ordinan. quest. 1. a n. 7. Gonzalez in cap. 2. eod. n. 15.) No podian hazene Religiosos, ni ser recibidos en Monasterio alguno. Petrus Gregor. part. Iur. canon. lib. 3. tit. 2. cap. 4. Brunneman. ad 1. 37. cod. de Episc. et Cleric: y aunquePage 97su Matrimonio era valido invito elDomino. pero no se libravan de la servitud Adscripticia 1. fin. cod. Agric. et censit. Marquil. ín usat. placitum vers. quero 11. socarr. in cap. Iicet 33. n. 24. Fermosin. in cap. 1. de servis non ordin quest. 1. a n. 12. Amaya ad dict. I. 29. cod. de decur. n. 24.

27. No solatnente sugetavan los Hombres proprios, y Adscñpticios, a lo$ Dueños las fortunas, y bienes, si tambien sus Personas. Specular. tit. de feud. §. Quoniam vers. 17. lason. de £eud. col. 31. socarr. in cap. si alíquis n. 1. Camil. Borrell. de Reg. Cathol. prestan. cap. 64. n. 29. Castill. Ramir. dict. §. 34. n. 3. ibi: Non fortunas suas tantum, sed etiam Personas Patronis adficiebant, a quibus bona propria tenere fatebantur parati in otnni eorum obsequio non in Gallia tantura, sed etiam in Orbe Romano quasi eorum bona peculiaria essent. Guirb. de succes. feudal. prelud. 1. n. 10. En tal fortna que ún Juez y Juizio podia el Domino tratar á su alvedño al Rustico, o Adscripticio según las Constit. 4. 5. 1. y 11. tit. de Pau. y treva Calicius in usat. placitare n. 7. ibi: Imo etiam sine Iudicio poterit eum ad libitum tractare, et bona eiusdem in Curia Cervariae §. Ibidem, et hoc Iure fori non Iure poli; hoc autem de Iure Cathaloniae, secus de Iure Romano ut in 1. cod. in quibus causis etc. Idem Calicíus de pace et tregua dub. 5. vers. 11. Marquil. in dict. usat. Pacitare ibi: cum etiam Dominus possit ipsum sine causa male tractare canc. part. 3. cap. 5. n. 84. ibi: vel quia ofensus est homo suus proprius solidus, quem potuit in Persona, et bonis male tractare.

28. Assimismo eran obligados a varios tñbutos, servicios, y derechos, a los Dueños, de los quales se numeran mucbos en otra Real Arbitral sentencia que hizo el Señor Rey Don Fernando el Catholico sub tit. de Homens propis vol. 2. constit. Cathaloniae, y las refieren nuestros Practicos singularmente Oliva de action. part. 1. lib. 3. in §, Rei presequendae num. 8. et in §. quaedam a num. 15. y no solo estos Hombres proprios les üenen los laycos si tambien las Iglesias, y los Monasteños assi en Cathaluña como en otras partes. Socarr. in cap. habito num. 41. Gonzalez in Cap. Iudicatum 3. de immunit. Eccles. n° 3. y no es mucho al passo que el derecho Pontificio lo aprobaba como queda referido.

29. Las Masias o propriedades que adquiñan los Hombres proprios quedaban sugetas a los mucbos derechos de hombres proprios, que eran: El primero la Redimensa, o Redempcion personal, por la qual se daba la tercera parte de los bienes muebles, o aquello que el Domino y hombre prQprio se convenian. El segundo intestia por el qual el Domino conseguia la tercera parte de los bienes muebles del hombre proprio que moria ab Intestato. Exorquia por el qual el Dotnino tenia la tercera parte de los bienes muebies del Pagense que moria ún liberos. El quarto Cugutia por el qual el Domino tenia laPage 98tercera parte de los Axovares. El quinto Arcia por el qual se devia ciería parte de los Bienes al Domino quando el Mamo se quemaba por culpa del Hombre propio. El sexto la firma coacta de Esponsalicios por el qual se pagaba laudemio a los Bominos. Y aun se debian mucbos otros derechos en este Principado que refieren los AA. úngularmente Solsona in stilo capibrev. pag. 71. Oliva de actíon. part. lib. 3. ad §. quaedam, a num°. 15. Y los Hombres proprios de las Iglesias eran obligados, a otras servitudes unas personales como comidas, oblaciones, y otras assimismo Keales llamados Bladum Dei, Denarium cerei, lumen vigiliale, Bkdum Monachiae segun Mieres in consuet. Gerund. tit. de Iur. Ecctes. tam personal. qual real, a Rustic. et a Iuven. Homin.

30. Unos, y otros se llamaban malos usos y tuvieron origen en el Hempo de la general calamidad de España como lo refieren Oliva loc. citat. num°. 19. Solsona ubi supra. y subsistian todavia en el año 1418. pues no se quitaron hasta el tiempo del Señor Rey Don Fernando con la sentencia Arbitral que fué proferida en 21. de Abril 1486. y se balk en ei segundo volumen de las constituciones, y colocada baxo el tit. de Hombres proprios.

Estas noticias se han sacado de un Memoñal en derecho que trabajaron los Magnificos DD. Romá, y Romá y Font Abogados de la Ciudad de Barcelona en respuesta de la duda que la Real sala del Noble señor D," Ignacio de Rius del Consefo de su Magestad dió en la causa que seguia el egregio Conde de Solterra, contra los consortes Estevan, y Elisabet Espigol, y Bonay, en autos de Francisco Gualsa Notañum.

----------------------------

[1] Gerunda Civitas praeclarissima a Gerionibus condita fuit ut tradit Puiades in suo chalon. L. 1. c. nota quod Ptholome mella, et aliis in maximum habita propter Gerundense Concilium nationale in ea habitum quique inter Generalia ponitur, et ab omnibus propter Narcisum eius Antistitem culta. De civitate Gerundae, vide Gonzalez ad capitulum ex litteris 8. de eo qui cognovit etc.

[2] In aliquibus codicibus haec non habentur ita tamen reperi apud codicem Petri, Pauli Perpi. V.J.D. Cartilio Empuriensis.

[3] An consuetudines quae notoriae solent observari sint probandae? Dic. quod non plene Decius conc. 302. n. 10. vol. 3. Ad hoc autem ut quid dicatur notorium Sententia requiritur ut per Apos in L; Bar. in L. fin n. 30. verbo notorium f. si certum pet. et de triplici notorio vide. sum. Angelí, verbo notorium. Et an hae consuetudines sint probandae vide Ioan, socarrats in proemio consuetudinis Petri Alberti p. 2. n. 2. et 10. dec. cons. 215. p. 2. n. 7. Casaveus in consuetudine Burgunense in conclusione, et aprobatione consuetudinum in verbo Prource uiusmodi n. 1. et 2. et ibi an sint Allexandae, et ad illarum probationem admitantur etiam testes singulares fran. curt. Iunior. in tractatu feudali p. 1. n. 14. Capici dec. 26. n. 22. et decís. 176. mich. Dom.

[4] Et servantur pro tota civitate, et Diocesi prolege et senatus solet iudicare secundum eas quoties se ofert occasio Font. decis. 578. n.23.

[5] An consuetudo liget dericos vide Bart. in L. 2. coll. penult. q. 34. n. cod. quae sit longa consuetudo, et de materia consuet. libri feudorum vide curssun. de focadis p. 1. q. 2. cum seqq.

[6] Mansum secundum Bar. in 1. si ita f. de aur. leg. dicitur quantum quis cum uno pari Bovum laborare potest, ut in cap. 1. extra decendentibus et habctur in hoc termino in cap. 1 S si quis de manso si de feudo fuerit controv. in usibus feudorum mich. Dominus Gonzales Tellez ad capítulum 1 de consuetudinis exactionibus etc. in principio com dic. cap. 3. eodem n, 2.

[7] De hac materia vide Romag. ad sin. Gerundensera fol. 242. n. 102.103, 104 et 105.

[8] De quibus Cottiad. dec. 192. pag. 65. Romag. ad synod. lib. 3. tít. 12. cap. 2. n. 102. 103. 104 et 105. pag. 247.

[9] Corregimos la lectura dufunctiones áel martuscrito.

[10] Clerici tenentur ad sumptum lampadis ardentis ante sacram Eucharistíam cod. sanc. § fin. de celebr. míssis. C.l. de custodibus Ecclesiarum nisi consuetudo esset in contrarium ut per Rip. in cap. 20. lib.7. l. de leg. et quae sit longa consuetudo mich. Dom. videndus Romag. ad syn. lib. 3. tit. 17. cap. 21. pag. 292.

[11] Corregimos la lectura Horanibus del manuscrito.

[12] Iuvenis Homo est qui non cenet nisi Personam pro Domino ut in C. 1. de empt., et vendit.

[13] Vide cap. 5 infra de exorquüs.

[14] In codicibus Michaelís Doraenach, et Petri Paulí Perpiñá habetur hic additamentum hoc: Item et vir uxorem vel se redimere, et consonant litterae Inferiorum ioquentes de utroque H.P.

[15] Iudex requisitus sententiam exequi, an possit cognoscere de nullitate sententiae, et aliis opponendis per partem exequitur, vid. Guid. q. 574. mich. Dom. Iudicandi offitium non possunt gerere Notarii, quia non sunt Iurisperiti approvati. Míerés par. 1. cap. ordinamus fol. 127. Mich. Dom. Feriae messium conceduntur in Iuditiis in Diocesi Gerundense a 1 Iunii usque ad festivitatem sanctae Margaritae quae cst die 13 Iulii ita Mierés cap. 10. coll. 2. inp. 1. fol. 10. col. 2. hodíe secundum usum Romanum sancta Margarita es: 20. Iulii tamen non credo fetias alterari, quia non festum, sed tempus messium attenditur.

[16] Verbo et facti, ut plene dixi in meis Decisionibus Emporitanensis comitatus cap. 8. a n. 26. ad finem in eo qui in termino dixit se firmare íus cum quadam scedula, et tamen revere non fecit stipulationem in posse scribae nisi post terminum dixit satisfacisse, et retro trahí cort. dec. 12. n. 22. pag. 197.

[17] Pena frangentis Emparam de consuetudine Cathaloniae est 609. ut per Ioannem socarrats in cap. eodem modo n. 24. fol. 116; se dan ultra penam 609 Fisco aplicandam teneatur ad dattinum, et ínteresse particii n. Bald. et Paul. in 1. cum cod. de transact. tenent quod non, sed agentena debere eligere, et uno esse contentum per legem celsus ff. de arbi. Bart. in 1. si ita stipulatus in 11. oppof. de verb. oblig. plene. Bartholomeus Caepola con 13. n.5. in consil. civil. mich. Dom. vide in cap. 1. rub. de seques. et emp. in cap. 4. ubi expresse habetur quod ultra penam 609. teneatur frangens ad interesse partis.

[18] Empara fieri potest die feriata. canc. p. 2. cap. 4. de seques, et emp. n. 31. conciol. ad statut. Eugubü lib. 2. rub. 42. n. 3. Rip. rub. 3. n. 10.

[19] Dieverum in Iudice seculari, set offitialis Ecclesiasticus non consuevit hoc servare, sed si fideiussores videntur sibi idonei consuevh talera emparara absque olia intima cancellare mich. Dom. in curiis comitatus Empuriensis servatur sicut in Curia Ecclesiastica Gerundae.

[20] Iuri consonum esse tcadit Marq. in Usat. si quis suum feudumq. 15. ubí format facti speciem Mich. Dom.

[21] Quae non possunt vendi nisi sententialiter praecedat condemnario secundum Marquilles in usat. omnes causae in glos. in verb. coactus.

[22] Hunc morem scriptum refert, et interpretatur mier, in 1° parte fol. 111. n. 4. ¡n tit. de execut. et remissione fol. 57. n, 19.

[23] Haec cautio de assecurandis expensis potest peti post litem contestatam cap. 99 Ios. q. 138. est tamen advertendum quod in caus'is summariis non prestatur haec cautio ut per Mieres in 2. pag. fol. 38. n. 43. si tamen prestetur non vitiat processutn.

[24] Ubi expemsae prindpalitet petuntur sententia debet ferri super eis, et non potest reservari taxatio; Ubi vero incidenter condemnatio debet fieri taxatione reservata. Mkr. in 1° parte fol. 119. n. 8. An autem quando expensae principaliter petuntur ab earum condemnatione apeüare liceat. Mier. dicit quod non vide in Cur. Regi. Mariae fol. 15. n. 60. par. 1.

[25] Tamen hodie non practicatur Romag. ad conciol. lib. 2. rub. 14. n. 16. pag. 195. viden. Andreol. contxov. 175. et 180. An. lite pendente possit quis cogi ad dandam cautionem vide Vüapi. ad Peg. vers. 8. n. 11. pag. 428.

[26] Clerici de Iure comuni non lenentur ad hanc Cautionem pro coramun. prestandam quando sunt sindici, et Economi: I. cum clerici cod. de Episc. et Cleríc, Marta de Iurísd. par. 4. cent. 2. casu 160. et ead. pag. 4, cent. 1. casu 55.

[27] Iudex domicilii si prevenerit Iudítium loci delicti est Iudex competens Marquil. in usat. 120. q, 1. fol. 324.

[28] Hoc verum quando Emphyteuta non negat se Emphyteotam si autem neget: vide quae dixi in cap.l. deprobat.

[29] Mier. in Coliat. 4. Iacob. 2. in curia Barc. cap. 30. n. 3. fol. 116. ckat hanc consuetudinem Faber in cod. lib. 4. tit. 14. de probat. de fin. 69. et consanat, consuet. huius Episcop. rubr. 37. de servit. rustic. predior. cap. 3.

[30] Tam in prima, quam in secunda instantia iuxta cap. causae inferius hic memoratum et expressa constitutione loquens de Iudice apellationum Gerundae in cap. comper. constit. quae est 11. in ordine tit, de apellat.

[31] Habetur in tit. de Iuris, y firmes de drets.

[32] De hac consuetudíne vide quae dicta sunt in tit. de apellat. cap. 7. ubi habetur.

[33] Item pecuniam in posse debitoris sui debitoris protestando quod non solvat donec mihi satisfacerit: Faul in 1. haeres ff. ad trebell. quod Alexan. in Apostil. dicit verum quando debitor meus non haberet in bonis per 1. 2. cod. quando Fiscus vel privatus = Quanto tempore duret empara, et quod s¡ facta cum causae cognitione conc. 2° per cap. 4 á n. 14. et a n. 41. = An empara de Iure tolli debeat ex coneensu partis absque Iudicis mandato: Maxqui. ad usat. rusticus si desemparaverit. vers. quero ecce fol. 190. col. 4. Gratian. discept. cap. 232. n. 11. pag. 112. Cardin. de luca de Benefitiis disc. 98 n. 31 = Et an captus liberari possit de solo concensu creditoris = Font. Claus. 4. glos. 18. part. 4. n. 31, pag. 476.

[34] Vide Cortiad. dec. 229. maxime n. 13. pag. 372. ideo fieri, et facta die feriato is tolli poterit: cort. ibid. n. 42. et 43.

[35] Exequutio pro re emparata non fit nisi citato principdi debitore, aut eo longe absente prestita cautione. Ripoll. sup. hac rub. n. 24.

[36] Está indicada la líamada, pero falta la nota en el manuscrito.

[37] De materia huius consuetudinis vide Parexa de Instr. edit. tit. 5. reso. 12. pag. 325. Gracian. discep. cap. 188. n. 46. pag. 452. caldas. de renovat. Emphyt. lib. 1. quest. 15

[38] Quod mobilia presumantur mulietis in cuius domum vir ingressus fuit. CotC. dec. 237. n. 14. et n. 16. pag. 469. socarrats ad cap. nulius n. 18. pag. 353. De rebus vero immemorialibus Emptis per virum durante matrimonio est dicendum quod erunt ipsius viri de Iure enim comuni sibi competunt, et non uxoti. L. ex pecunia de Iur. dot. si tamen poterit probare quod ipse emit de bonis sibi petvenientibus durante matrimonio dicto seu ats legitime provaberit quod esset de proprio soluta; ats presumitur empta de fructibus dicti mansi quae sunt de nostra consuetudine dictae suae uxoris. Et etiam posito quod Instrumenta dictae emptionis solent in Personam dicti viri tantum, intelligo quod tunc dictus Vir existens in dicto manso non faciat fructus suos nisi uxor eonstituat sibi dictum Mansum in dotem.

[39] Iudeis qualiter deferatur Iuramentum Calder. dec. 7. n. 23. Fermos. ad cap. Iudei 21, de testib. quest. 2. n. 13. et 14. De prescriptione immemoriali contra Ecelesiam Romag. synod, lib. 5. tit. 12. a n. 124. et ad conciol. lib. 2. rubr. 30. n. 74. pag. 263. Protuenda n° consuet. Font. Claus. 4. glos. 18. par. 5. a n. 61. ad 69. De effectibus immemoriali, et de prescriptionibus censuum trobat. ques. 14. art, 3. n. 107.

[40] Hanc interpret Mieres in 3. parte in Curia Regi Mariae col. 10. fol. 14. n. 42. et seq. usque ad 36. Marquií. Usat. 166. fol. 352.

[41] Hoc est quod dicat, et conñteatur se hominem proprium et solidum esse ratione Mansi ipsius Domíni directi.

[42] Romag. ad conciol. lib. 3. rubr. 1. n. 30. in fin. testat. hoc in dessuetudinemabiisse.

[43] Arrendamento ecclesiastico suscepto potest Arrendator convenire in foro ecclesiastico Debitoris sicut possunt Benefíctati Mier. in 1° parte fol. 61. n. 13. Romag. ad synod. lib. 3. th. 6. cap. unic. n. 44, fol. 110.

[44] Idem dic in pentionibus, seu canone, quia pentio annua est debita in princ. anní. arg, in 1. si servus comunis títii §. fin. f. de stip. servor.: Quotidiana non exacta perti neant ad successorem in Beneficio, ut voiunt salg. in lab. credit. post tcacc. dec. 9. n. 14. Ripoll. var. cap. 7. n. 176. Fab. ad cod. lib. 4. tit. 43. dif. 30. an vero ad haeredem defuncti de cuius tempore iam debebantur ut dicit Peg. de laudem. vers. 1. fol. 41. n. 132. et 133. Amad. a Ponte qq. laudem. 38. (32) n. 22. et tunc firmam debere facere novum beneficiatum cui dandi sunt 1494 pro firma solso. Lucer. kud. cellu. 12. n. 98. conciliatitur per hanc consuetudinem de qua meminit solso. dicta cellu. 12. n. 98. ibi in civitate tamen et Diocesi Gerundense est consuetudo Scripta etc. ut l° opinio procedat si petitum laudimium non fuerít secunda veto est contraria.

[45] Quia dicitur facta ad longum tempus secussi ad quinque annos. Alex. L. si filios fam. § sive in quinque n. 23. f. solut. tnatrim. sed vide Ludovic. Peg. in cap. ne super vers. item queperpó n. 78. et rursus n. 100. prope fínem, et quae notat in cap. seq. sup. ver. 60. longum: vide vilapl. ad Peg. prael. 30. n. 56. pag. 51. trist. dec. 70. pag. 83. soc. in con. catal. pag. 554. n. 36. depositarius Gerundae exigit 4. denatios pro libra pro custodia. Mier. in la par. fol. 127. in 3. col. sic. servatur etiam in comitv Empuriarura.

[46] Limitatur in rubr. 23. de feudo honor. cap. 6.

[47] Vide Canc. var. cap. 4. n. 194. 195. et seqq.

[48] Hanc Interpretatur Mier. 1. p.le fol. 16. in 3. col. n. 17.

[49] Vide cap. 2. n. 12. et 13. tit. de Homnes propis, y de remensa volum. 2, de las Pragm. aliquam revocantem ibi: E. mes sententiam etc.

[50] (37)Ad tit. de locato, et conducto Successor singuiaris non tenetur stare locationis factae: Font. decis. 80. n. 12. et 20. p. 211. = tamen haec regula patirur fallentías = et 1° est quando conductor habet omnia bona Iocatoris generaliter, vel spetialiter = 2.° est cura etiam sí simplex sit Iocatio conductor habet Ius reale in re locata, nam habet Ius hypothecam sive Ius feale Bart. in 1. qui fundum f. Iocati, et sic vigore hypot. Conductor habet detentionem etiam invito Emptore, donec ei satis fecerit de dampnis, et interesse, et ut creditor habet detencionem eiusdem rei glos. in 1. sciendam S. creditor ff: qui satis date cog. L. si duo §. credit ff. uti possidet, et merito quia ne dum iste qui conduxit est conductor, sed est creditor ha(38)bens rem obligítam quam posset per subhastationem distrahere, et Emptoris possessionem si eam haberet auferre pro damnis, et interesse Massuer. in suo tract. de locat., et Iure emph. et Bart. in dicta 1. Emptorem, et in 1. qui fundum f. locati, et utrobique DD. Guid. Pap. cons. 4S0. canc. var. 1. cap. 14. n. 23. et 24. et Gomes var. res. tom. 2. cap. 3. post. 9. Successor universalis tenetur stare colono exceptis duobus casibus Alex. in I. si filio. fam. 1. $. si vir in quinquen a n. 1. 22. ff, solut matrim.

[51] Scienter, non si absque dolo vilapl. ad Peg. prad. 5. n. 15. p. 63. canc. var. par. 1. cap. 11. n. 10.

[52] Ideo practicatur cautela de qua Amigant in prax. vicariis rubr. 21. n. 35. et 36. pag. 576.

[53] Conegimos la lectura abligationem áel manuscrito.

[54] Vide Marquil. in usat. fol. 59. col. 4 in princ. Tascha quid sit, et quid caJcatuca, quid Braciaticum et squillata vide ínfra tit. de taschis fol, De materia tascali vide font. de pact. Claus. 4. glos. 20. per tot. trist. dec. 94. per tot. 55 Vide Font de pactis Claus. 4. glos. 11. n. 9. per tot.

[56] Si terra taschalis cultivilis non colatur possunt Emphyteotae, et Coloni compelli colere. Miet. in 1. p. fol. 29. cap. 25. n. 16. in fin. nisi sint steriles quo casu colonus potest relinquere terram: Glos. in 1. 2. in fin. cod. de agr. et cens. libr. 11.

[57] De materia huius cap. vide Romag. ad synod. lib. 5. tit. 12. cap. 9. a n. 92. pag. 426.

[58] Vide Paguer. praelud. 2. a n. 6. et n. 15. et ibi vilapkn. n. 38.

[59] Ita in cap. 66. consuet. Bar. in 2. volumine Font. Claus. 4. glos. 18. p. 1. a n. 122. :: Canc. var. 3. cap. 1. a n. 178. et 184. Ripoll. var. cap. 7. n. 28. pag. 176.

[60] En el manuícrito no figura el número de rúbrica.

[61] Vide Fran. carpio de execut. testament. lib. 1. cap. 10. per tot. Rube de testam. cap. 20. n. 43. et 4. Frarinach. de falt. et simulat. q. 150. pte. 8. n. 175. 195. 196.

[62] De hac consuetudine vide Font decis. 576. et seqq.

[63] Sti. Martini Gacosta de consuetudine, ut ait Font. decis. 578. n. 24.

[64] Nempe Beatae Mariae in Ecclesia sancti Martini Gacosta ut propriis oculis vidi ita fieri hoc anno 1676. super testaraento sacramentali Antonii Ladcnt quo Calderarii Gemndae penes Didacum Puig notarium et scríbam maiorem curiae Regiae praesentis civitatis Gerundae.

[65] De intestia, et exorquia vide socarrats ad usat.: Itera si aliquis 13. pag. 501.

[66] Consuetudo quod Dominus secedat Pagestio valet secundum Hortiensem in summ. tit. de nat. ex líb. vent. §. fin. Guillerm. Bened. in cap. Reynand. verb. et uxorem nomine Adalas. (53) n. 39. Ioan. Fab. in S. 1. Inst. quib. modis Ius. Part. potesc. solvitur cortiad. decis. 258. n. 57. et 58. pag. 72.

[67] Vide Redensach. concil. 24. 25. et 26.

[68] In rebus Emphyteot. et feudalib. repulsis omnibus consuet. servata est tertia constit. Reg. Petri 3. lib, 4: tít. de Iure Emphyt. et ibi Mier. in l8. pte. fol. 165. n. 15.

[69] Vide Ripoll. vor. cap. 7. n. 105. Canc. p. 1. cap. 11. n. 40. Peg. de laud. vers. 6. n. 45. et 46. An in datione Iuris luendi habeat locum fatica negat vilapl. ad Peg. vers. 1. a n. 70. ad 81. pag. 134.

[70] Circa hoc cap. 5. et seq. vide Míeres. part. 1. collat. 6. Petr. III in cur Perpinia. seu potius Cervariae super cap. Item ne super laudem n. 34. fol. 388. ubi videtur has ipsas consuetudines adferre, sed non parum immutatas = vide quoque solson. Incarn. laudem. 7. cellul. n. 3. 4. 5. et 6. pag. 65.

[71] Socarrats ad cap. eod. modo a n.76. fol. 128. et ad cap. tantum a n. 20. pag. 550.

[72] Hoc cap. est conforme dispositioni L. si non sortem 26. §. si centum ff. de indebit. Peguet. de laud. vers. 1. n. 68. Ripoll. var. cap. n. 476. Ant. Fab. in cod. lib. 4.tit. 43. de Iur. emphyt. de fin. 55. per cot. Camill. Borrell de laud. tít. 35. n. 57. Non tamen debetur laudimium si Pater aut filius haeres pro securitate dotis etc. oppignoraverit aliquam rem ut fructibus potiatur donec et quousque (70) in dote etc. sit sads factum nisi per decem annos fructus persipisset. De hac materia vide Resol. raanuscriptas laudemiflles de fin. resolut. 6. per tot. vide Ferrer in constit. hac nostra temp. 3. declar. 2. n. 23. Si oppignoratio facta non sit pro íusto praetio pignoris ut non sit amplius spes Htitationis non debetur Domino laudimium, secus vero e contrario. Amat. a Ponte trac. de laud. q. 33. et 49. n. 7. Font. tom. 2. decis. 446. n. 13. Dos aestimata data in fundo aliquo Emphyteoticario debetut Domino directo laudemium Font. de pactis claus. 5. glos. S. part. 13. n. 22. cum ibi citat.

[73] Ad hanc materiam vide Socarrat. ad consuet. Catal. pag. 549. et 550. n. 16. cutn seqq. Baiuti de sach quam facultatem habeant: vide xammar rer. Iudic. de fin. 76. per tot. De Baiulo de sach: vide vilap. ad Peg. in annot. ac vers. 4. a n. 103, cum seqq.

[74] Vide Ioseph. Ludou. decis. 22. max. n. 23. L. 13. f. de servit. rust. praed. Caldas lib. 4. c. 3. n. 26. Novell. de reb. Ecctae. non alienan.

[75] Vide L. ex meo 24. ff. de serv. rust.

[76] Si ipsa non petat, sed haeres mariti testituat dotem uxori intra annura, an intra annum luctus teneatur alere uxorem, negative consulit. Steph. Bertrand. cons. 309. par. 2.

[77] Fallit etiam si matitus leget dotem uxori quia tunc non habet locum dilatio: Angel. in §. sed si uxori Inst. de legati Iass. in 1. post dotem n. 28. ff. solut. matrim.

[78] Dos potest integre solvi, etiam si in capitulis expressum esset quod rcstitueretur eisdem solutionibus quíbus recepta fuit: L. attilius f£. de pact. dotal. BerCran. cons. 200. 2. part. Canc. var. 1. cap. 9. n° 7.

[79] De superviventia resetvanda vide Romag. lib. 2. rubr. 46. n. 42. pag. 322. tondut. par. 1. resol. civ. cap. 46. pag. 95.

[80] De sponsalitio reservando: Ferret ad const. Hac nostra temp. 3. decla. 1. n. 151. et 163. pag. 441.

[81] De materia taschali vide cortiada dec. 193. pag. 66. trist. dec. 94. Font. Claus. 4. glos. 20. per tot. et Canc. vat. 3. cap. 13. n. 292. et 293.

[82] Agraria in dub. quomodo prestentur vide infra tit. de AUod. cap. 3.

[83] Bladum quid significet vide Gonzal. tell. ad cap. cum sup. 23. de off. et pot., et ad cap. cum venissent 9. de ret. spoliat. n. 2. et ad cap. 3. de Decim. n. 3.

[84] Item in tutore bonis dato pro defentione in executione ut per mieres prima parte fol. 136. col. 2. 17.

[85] Item, et parte in eo quod expendit in colligendis Instrumentis, et alias causas necessarias vide Bar. in L. fin. S in computat n. 2, et 3. c. de Iur. deliber.

[86] Hanc sententiam inserit mieres in 1° parte fol. 21. n. 40. 41. et 42.

[87] No existe cap. 3 en el matmscrito.

[88] Vide in cur. Reg. Iacob. Gerundae celebr. cap. Item statuimus dictac curiae.

[89] Vide. L. turtes cod. de operi publ.

[90] No existe Rubrica 46 en el manuscrito.

[91] Si refert Chirographarius, et Nuntius neget Reutn fuisse cicatum cui stabilitur, et credetur, et quid si Reus neget: vide Ioann. milleum in pract. crim. verbo citatus.

[92] Concotdat L. 2. C. de execut., et exact. Hb. 12. Iasson. cons. 229. vide const. 15. lib. 4. tit. 13. de Nottar. y Escribans.

[93] Corregimos la lectura Adscrpcitii áel manuscrito.